«محسن آخوندی» کتابدار کتابخانه تخصصی هنر و ادبیات در مدرسه اسلامی هنر در قم با اشاره به پیشرفت‌های حوزه تکنولوژی‌های ارتباطی و اطلاع‌رسانی، می‌گوید: کتابخانه‌ای که توانایی برطرف کردن نیازهای جامعه مخاطب خود را نداشته باشد، کتابخانه‌ای مرده به حساب می‌آید.
خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در قم – یونس عزیزی: ایران زمانی مهد بزرگ‌ترین كتابخانه‌های جهان بوده است اما اكنون در زمینه كتاب و كتابخوانی دچار فقر فرهنگی است. این روزها کتابخانه‌ها، به مراکزی برای آماده شدن برای امتحانات دانش‌آموزان یا دانشجویان، تبدیل شده است. بدون شك یكی از علل این مشكل، نبود كتابدار متخصص و علاقمند است. از سوی دیگر شغل كتابداری در كشور ما به عنوان یك شغل كم‌زحمت شناخته می‌شود، اما حقیقت امر این است كه یك كتابدار متخصص و علاقمند در ساعات كار، فردی فعال است و تمامی وقت او صرف مطالعه، تحقیق و برقراری ارتباط مناسب با مراجعه‌كنندگان می‌شود. به همین بهانه با محسن آخوندی که 14 سال سابقه کتابداری را در کارنامه دارد و تحصیلاتش را تا مقطع کارشناسی ارشد علم اطلاعات و دانش‌شناسی ادامه داده است و هم اکنون کتابدار کتابخانه تخصصی هنر و ادبیات در مدرسه اسلامی هنر به گفتگو نشستیم که حاصل آن از نظر مخاطبان می‌گذرد.
چه عاملی شما را در مسیر کتابدار شدن قرار داد؟
علاقه به کتاب و مطالعه.
خودتان چقدر مطالعه می‌کنید؟ آیا می‌توان کسی را با توصیه و سفارش کتابخوان کرد یا این موضوع به عوامل دیگری بستگی دارد؟
میزان مطالعه بنده علی‌رغم کار در کتابخانه کم است. خودم از این امر ناراضی هستم اما با توجه به شرایط کاری و مشغله‌هایی که دارم، بد نیست! به نظر من با توصیه و سفارش می‌توان کسی را به مطالعه علاقه‌مند کرد. این مساله به این برمیگردد که ما طرف مقابل را خوب بشناسیم و موضوعات مورد علاقه وی را بشناسیم و با معرفی کتاب‌های مناسب به مقتضای سن و روحیه فرد او را به مطالعه علاقه‌مند کنیم.
بعد از سال‌ها تجربه به نظرتان کتابداری کار ساده‌ای است؟
کار ساده‌ای نیست و مانند اکثر مشاغل سختی‌های خاص خود را دارد ولی در کنار سختی‌هایش کاری بسیار لذت‌بخش برای شخص بنده است.
به علاقه شخصی‌تان اشاره کردید. گاهی شنیده می‌شود مشکل کتابداران کشور، این است که با کمبود «کتابدار عاشق» مواجه‌ایم. موافقم که کتابدار باید عاشق کتاب باشد اما واقعا همه مشکل به این موضوع برمیگردد؟
کلا در هر کاری اگر عاشق نباشید، به مرور کار برایتان سخت و ملال‌آور می‌شود. تنها چیزی که
شاید بتواند ملالِ کاری را که عاشقش نیستید کم کند، حقوق و مزایای آن است. با توجه به اینکه معمولا کتابداران در کتابخانه‌ها با مشکلات مالی و نیز عدم توجه از سوی مدیران مواجه‌اند، اگر عاشق کتاب و مطالعه نباشند، قطعا دچار سرخوردگی می‌شوند و این سرخوردگی به‌شدت در کیفیت کار تاثیر می‌گذارد. وقتی کیفیت کار پایین بیاید بالتبع مراجعه به کتابخانه و محیط‌های فرهنگی کم می‌شود و سطح فرهنگی جامعه دچار آسیب خواهد شد.
شغل کتابداری از یک جایگاه فرهنگی برخوردار است، اما از نظر مادی و معنوی در شرایط مناسبی قرار ندارند. شما این امر را ناشی از چه می‌دانید؟
این نگاه به کتابداران را ناشی از عدم اطلاع و نداشتن شناخت از سوی مدیران بالادستی می‌دانم. همان‌طور که مستحضر هستید بیشتر مدیران ارشد کتابخانه‌ها تخصص چندانی در مورد کتابخانه‌ها ندارند و در جریان جزئیات یک کتابخانه نیستند. وقتی مدیر ارشد از نحوه انجام امور اطلاع نداشته باشد، گاه فکر می‌کند کتابدار کار خاصی انجام نمی‌دهد. در مواردی مشاهده کرده‌ام و شنیده‌ام که مثلا مدیر کتابخانه تفاوت بین لیست‌برداری و فهرست‌نویسی را نمی‌داند!
پس به نحوی کتابداران مورد بی‌مهری قرار می‌گیرند و خیلی به چشم نمی‌آیند و به نوعی گمنام‌اند.
متاسفانه اینگونه است. از جمله دلایل آن عدم شناخت حرفه کتابداری در جامعه است. اینجا منظورم از کتابدار کسی نیست که در کتابخانه و با کتاب سروکار دارد؛ بلکه کلیه افرادی است که در محیط کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی مشغول به کار هستند. با توجه به اینکه در عصر انفجار اطلاعات هستیم و بیشتر مردم با استفاده از شبکه‌های اطلاع‌رسانی و نیز شبکه‌های اجتماعی و به‌طور کلی در فضای مجازی در حال گشت و گذار و کسب اطلاعات و بعضا کسب درآمد هستند، کتابداران اگر فقط در فضای کتابخانه قرار داشته باشند، گمنام‌تر از قبل خواهند شد و بالتبع کسی که در فضاهایی که افراد حضور دارند دیده نشود، گمنام می‌ماند. منظور از دیده شدن این است که فعالیت‌های کتابی و اطلاع‌رسانی داشته باشند.
درست است که مردم گرایش ویژه‌ای به فضای مجازی پیدا کرده‌اند اما فضای کتابخانه‌های ما خیلی سرد و بی‌روح است و از جذابیت‌های مخاطب پسند بی‌بهره‌اند. به هر حال مخاطبِ امروز با دنیایی متفاوت روبه‌رو است اما کتابخانه‌ها با این تحول همراه نشده‌اند. به نظرتان این سردی و بی‌روحی به‌صورت ذاتی در فضای کتابخانه‌های ما وجود دارد یا نه؟
به نکته بسیار مهمی اشاره کردید. فضای کتابخانه باید طوری باشد که مراجعه کننده از اینکه می‌خواهد به کتابخانه برود، شور و شوق داشته باشد و به‌عبارتی فضا باید بسیار جذاب و پرانرژی باشد تا بتواند مخاطب را به سوی خود جذب کند.
نگاه به کتابداران اینگونه است که آنها آدم‌هایی راحت‌طلب‌اند و کار ساده‌ای دارند. متاسفانه این نگاه، نظر مدیران بالادستی نیز هست که باعث مشکلات زیادی برای کتابداران می‌شود
اگر به کتابخانه‌های عمومی در کشورهای پیشرفته نگاه بیاندازید، متوجه تفاوت فاحش در نوع معماری ساختمان، رنگ‌ها، نور و … با کتابخانه‌های خودمان خواهید شد. در قسمت انتهایی سوال فرمودید کتابخانه‌ها با این تحول همراه نشده اند، به نظر شما چرا کتابخانه‌ها همراه نشده‌اند؟
شما بفرمایید.
من فکر می‌کنم کتابدارها خیلی علاقه دارند که فضای کتابخانه بسیار زیبا و جذاب باشد ولی متاسفانه در بیشتر مواقع به‌علت مشکلات مالی یا سوء مدیریت‌ها این امکان به وجود نیامده است و ایده‌ها و طرح‌های بسیاری از کتابداران مورد توجه قرار نمی‌گیرد.
بیشتر مردم فشار روحیِ حرفه‌هایی مانند پلیس، آتش‌نشانی، کادر پزشکی، پرستاران یا معلم‌ها را درک می‌کنند. با این حال فشار روحی کتابداران به چشم نمی‌آید. این نگاه از کجا نشات می‌گیرد؟
درک کردن فشار روحی از روی شناختی است که مردم از این شغل‌ها دارند؛ معمولا کسی از شغل کتابداری اطلاع زیادی ندارد. معمولا افراد با شنیدن اینکه ما در یک کتابخانه شاغل هستیم، می‌گویند خوش به حالتان! یک محیط آرام، دنج و معمولا خنک در روزهای گرم سال کار می‌کنید و کار راحتی دارید! وقتی که چنین دیدگاهی در جامعه وجود دارد، مشخص است نتیجه چه می‌شود. نگاه به کتابداران اینگونه است که آنها آدم‌هایی راحت طلب‌اند و کار ساده‌ای دارند. متاسفانه این دیدگاه‌ها نظر مدیران بالادستی نیز هست که باعث مشکلات زیادی برای کتابداران می‌شود.
کتابداری یک تخصص میان‌رشته‌ای است، کتابدار لازم است برای برقراری هرچه بهتر با مخاطب دانش خود را در علوم مختلف گسترش دهد. شما چقدر در این رابطه تلاش می‌کنید؟
با توجه به فعالیت بنده در کتابخانه تخصصی در زمینه هنر و ادبیات سعی بر این داشته‌ام که منابع موجود در کتابخانه را بهتر بشناسم تا بتوانم به‌عنوان یک کتابدار نیاز مراجعه‌کنندگان به کتابخانه را برطرف کنم.
به عنوان سوال آخر علاقه‌مندم به قوانین پنجگانه «شیالی رانگاناتان» پدر علم کتابداری هند که سرلوحه کار کتابداران است، اشاره کنم. به نظرتان برای قانون «کتابخانه ارگانیسمی زنده و پویا است» چه تمهیداتی باید انیشید و آنها را اجرایی کرد؟
کتابخانه‌ای که نتواند نیاز جامعه مخاطب خود را برطرف کند، کتابخانه‌ای مرده به حساب می‌آید. ما برای فعال بودن کتابخانه تلاش می‌کنیم که همگام به پیشرفت‌هایی که در حوزه تکنولوژی‌های ارتباطی و اطلاع‌رسانی اتفاق می‌افتد، به‌روز باشیم و همچنین دسترسی به منابع و خدمات کتابخانه را برای مراجعه کنندگان هموار کنیم و علاوه بر آن منابع کتابخانه را به‌روزرسانی کنیم.
