سلیمان برک، پژوهشگر و خطاط ترک در دومین جلسه کرسی کتابت گفت: برگزاری همایش کتابت قرآن کریم که از طرف مدرسه اسلامی هنر شروع شده کار بسیار بزرگ و واجبی است.
دومین جلسه از گفتگوهای کرسی کتابت مدرسه کتابت قرآن کریم، با حضور پروفسور سلیمان برک، عضو هیئت علمی دانشگاه یالووای استانبول، پژوهشگر و خطاط با موضوع “مصاحف دوره صفوی موجود در استانبول” به همت مدرسه اسلامی هنر قم برگزار شد.
پروفسور سلیمان برک نویسنده کتاب “خوشنویسان استانبول” است که در سال 1396 ترجمه و منتشر شده و کتاب “هنر خوشنویسی عثمانی” توسط مدرسه اسلامی هنر در دست چاپ است.
برک در دومین جلسه از کرسی کتابت گفت: تعداد 1600 نسخه کامل قرآن کریم در موزه آثار ترک و اسلام استانبول نگهداری می‌شود که مربوط به بازه زمانی دوره عباسیان تا اواخر دوره عثمانی هستند و در واقع مجموعه کاملی از سیر کتابت قرآن در دوره‌های گوناکون را نشان می‌دهند. تعداد قابل توجهی از این مصاحف، مربوط به دوره صفوی است و البته تعداد دقیق آنها را نمی‌دانیم. تعداد دیگری از مصاحف دوره صفوی در کتابخانه دانشگاه استانبول است. این مصاحف، در شهرهایی همچون قزوین، شیراز، اصفهان، تبریز و هرات، کتابت و تذهیب شده‌اند که مراکز مهم هنری آن دوره در ایران بوده‌اند.
او ادامه داد: وقتی سخن از قرآن‌های صفوی به میان می‌آید، نهایت و اوج زیبایی و آراستگی به ذهن ما متبادر می‌شود؛ در واقع قرآن‌های این دوره از هر نظر یک شاهکار هنری به شمار رفته و آراستگی و زیبایی آنها بیش از حد معمول است. ایران از گذشته‌های دور همسایه ترکیه بوده و هر دو کشور در بخشی از تمدن بزرگ و غنی اسلامی قرار دارند و ایران در هنرهای خوشنویسی، تذهیب و کتاب‌‌آرایی سابقه‌ای طولانی و غنی دارد. ما در سفری که سال گذشته به ایران داشتیم در موزه‌های مشهد و تهران آثار دوره صفوی را دیدیم. البته باید گفت تذهیب قرآن‌هایی که در موزه آثار ترک و اسلام وجود دارند به شیوه ترکمن و تیموری است.
این پژوهشگر درباره کتابت خوشنویسان ایرانی گفت: چیزی که از گذشته در مورد مصاحف ایرانی می‌توانیم روی آن تاکید داشته باشیم این است که شیوه یاقوت که صدها سال است در ایران رایج بوده و حتی همین الان هم ادامه دارد، اسلوب و شیوه عمومی کاتبان ایرانی در کتابت قرآن کریم است که هنوز هم ادامه دارد. در مصاحف دوره صفوی چند ویژگی مهم دیده می‌شود؛ نخست این‌که همانطور که گفته شد بسیار پر تزیین هستند، یعنی قرآن به طور عمومی با سوره فاتحه شروع می‌شود و در ادامه سوره بقره است که در صفحه اول و دوم هستند. این دو صفحه که بسیار پرتزیین هستند، اصطلاحاً “سرلوحه” نامیده می‌شوند. صفحه آخر که انجامه یا ظهریه گفته می‌شود نیز بسیار پرتزئین است.
وی افزود: این قرآن‌ها عموماً ۱۳ سطری یا نهایتاً ۱۵ سطری کتابت شده‌اند و تنوع خطوط در آنها زیاد است؛ یعنی کاتب از چند نوع خط برای کتابت استفاده کرده، مثلاً محقق، ثلث، نسخ و ریحانی را با هم با ترکیبی خاص به کار برده است. ویژگی مهم دیگر وجود جدول اسماء‌الحسنی و یا فالنامه در انتهای قرآن است که خاص آن دوره بوده. نکته مهم بعدی که نباید از قلم بیفتد این است که کاتبان دوره صفوی از مرکب‌های رنگی به وفور استفاده می‌کردند و ما شاهد یک تنوع رنگی گسترده در این قرآن‌ها هستیم. گاهی در یک صفحه می‌بینیم ۵ یا ۶ رنگ مختلف استفاده شده؛ ترکیب مشکی، طلایی، قرمز، لاجوردی و سبز، هارمونی خاصی را به وجود آورده است. به طور کلی باید گفت وقتی صحبت از یک قرآن دوره صفوی می‌شود، از ابتدا تا انتهای آن –جلد، کاغذ، تذهیب و خط آن- و از هر جهت که به آن نگاه کنیم یک شاهکار هنری کامل محسوب می‌شود.
این خوشنویس ترک درباره آشنایی خود با خطوط ایرانی گفت: در سال 2006 کتابی در ترکیه منتشر شد که راجع به قرآن‌های دوره صفوی که در موزه آثار ترک و اسلام بود. این کتاب از نظر علمی و آکادمیک دارای درجه بسیار حائز اهمیتی است و برای تمام کسانی که در زمینه کتابت قرآن کار می‌کنند، یک منبع مهم و ضروری محسوب می‌شود. این کتاب مربوط به فرهنگ و هنر مشترک دو تمدن ایران و ترکیه است که امیدوارم ان‌شاالله به زودی در ایران ترجمه و منتشر شود. مصاحفی که ما در موزه‌های ایران دیدیم – چه در آستان قدس رضوی و چه در موزه ملک و یا در مجموعه آیت‌الله مرعشی در قم- تمام اینها میراث مشترک و ارزشمند جهان اسلام است که باید به همگان معرفی و شناسانده شود.
سلیمان برک در پایان تاکید کرد: امیدوارم این حرکتی که در خصوص برگزاری همایش کتابت قرآن کریم از طرف مدرسه اسلامی هنر شروع شده ادامه پیدا کند؛ این کار بسیار بزرگ و واجبی است که به گردن همه ماست.
