در عرصۀ جهانی ویراستار محور صنعت نشر است؛ یعنی ویراستار است که یک اثر را به اوج میرساند، تشخیص میدهد کدام اثر باید تولید شود یا بازار، کدام اثر را میپذیرد و … . به عبارت دیگر ویراستار همکار ناشر، همراه نویسنده و یک مخاطب فعال و منتقد است که حواسش هم به زبان معیار است و هم به مخاطب.
رابطۀ ویراستار و تولیدکنندۀ محتوا یک رابطۀ تعاملی است؛ باید قبل از شروع کار، نویسنده و ویراستار یکدیگر را ببینند و بشناسند تا بتوانند به یکدیگر اعتماد کنند و در سیر کار نیز با یکدیگر در ارتباط و تعامل باشند، ویراستار تغییرات را با نویسنده در میان بگذارد و به او قدرت انتخاب دهد. میزان ارتباط و تعامل ویراستار و نویسنده بسته به حساسیت متن، سواد ویراستار و اعتماد نویسنده متفاوت است.
ویراستار چشم سوم نویسنده است. او باید معنای مدنظر صاحب اثر را بفهمد و با استفاده از زبان معیار، متن را برای خواننده قابل فهم، و ارتباط نویسنده و مخاطب را تنظیم و تسهیل کند.
ویراستار مسئول محتوا نیست! حداکثر میتواند تذکر دهد که مثلاً اینجای متن سفسطه دارد، یا استدلالش درست نیست یا … ولی بیش از این وظیفهای ندارد. ویراستار ویرایشگر زبان است نه دانش. همچنین مسئولیت زیباتر کردن متن و وظیفۀ ادبیتر کردن آن را هم ندارد. اگر مثلاً سواد ادبی نویسندهای 10 است، ویراستار نباید متن را طوری تغییر دهد که سواد ادبی اثر 15 شود! جامعه باید بداند که این نویسنده سوادش 10 است.
ویراستار مسئول علمیتر کردن، بازنویسی، نمونهخوانی و نقد و طراحی اثر هم نیست. ویراستار حق ندارد سهواً یا عمداً مفهوم مدنظر نویسنده را عوض کند. پس وظیفۀ ویراستار چیست؟
وظیفۀ ویراستار این است که سیر انتقال معنا را ساده و سریع کند تا مخاطب بتواند با متن ارتباط صحیح برقرار سازد. لذا باید چهار هدف را در متن پی بگیرد؛ صحت، وضوح، ثبات و یکدستی، و ارتباط منطقی درون متنی. یعنی متن باید درست و واضح باشد، ثبات منطقی متن حفظ شده و اجزای متن به هم ربط داشته باشد.
پس وظیفۀ ویراستار مشخص شد. در راه رسیدن به این وظیفه، ویراستار باید تشخیص دهد کِی و کجا نویسنده میتواند سلیقهورزی کند و کجا قاعده است و باید طبق قاعده پیش رفت. به عبارتی، کجا بایسته است و کجا میتوان رواداری کرد.
اگر ویراستار در مواجهه با متن، مردد شد که تغییر نیاز است یا نه، دو پرسش راهگشا از خود بپرسد: 1) پرسش از معنا:«آیا این جمله معنای مدنظر نویسنده را عیناً و به سرعت به خواننده منتقل میکند؟»؛ 2) پرسش از درستی:«آیا از نظر ساختاری و دستوری و ویرایشی و فارسی معیار و اصل یکدستی، درست است؟» اگر پاسخ این دو پرسش «آری» بود، در متن تغییری نمیدهیم؛ و اگر پاسخ «نه» بود، متن را تغییر میدهیم.