در کارگاه ویراستاری و پاکیزه‌نویسی چه خواهد گذشت؟
ما معمولاً متنی را می‌نویسیم و سپس آن را ویرایش یا بازنویسی می‌کنیم یا می‌سپاریم به ویراستاری آموزش‌دیده و کاربلد تا آن را بِویراید (ویرایش کند)! البته اگر به این ویراستار دست پیدا کرده باشیم. پس اگر خودمان هم در گام نخست نویسندۀ متنی باشیم، در گام دوم ویراستار آنیم. بماند که با یادگیری دانش‌مهارت ویرایش می‌توانیم ویراستار متن‌های دیگران هم باشیم.
حال اگر از پاکیزه‌نوشتن یا ویرایش اطلاع دقیقی نداشته باشیم و بخواهیم متنی را بویراییم، نخستین پرسش ذهن‌آزارمان این خواهد بود: با این متن چه کنم؟
در کارگاه ویراستاری و پاکیزه‌نویسی از پاسخ به همین پرسش می‌آغازیم و می‌کوشیم جزءبه‌جزء و با ذکر مثال و تمرین، پاسخ این پرسش و پرسش‌های دیگر را دریابیم.
احتمالاً برای شما هم پیش آمده باشد که تغییراتتان در ورد ثبت نشده باشد یا به تعبیری، فایل پریده باشد. در کارگاه، کمی با هم ترفندهای به بندکشیدن پرندۀ ورد را تمرین می‌کنیم و با تنظیم‌های اولیه، فایل‌ها را از پریدن می‌رهانیم! همین‌جا باید بعضی دستورهای کلی و پنجره‌ها و ابزارهای کاربردی ورد را هم بیاموزیم. در مرحلۀ بعد دربارۀ اصل یکدستی و شیوه‌نامه با هم سخن می‌گوییم. بعد از آن وارد وادی آرایشگری می‌شویم و با تردستی‌هایی، ظاهر و قیافۀ متن را می‌آراییم یا دست‌کم تحمل‌پذیر می‌کنیم.
می‌دانستید غلط تایپی و املایی سرجهازی همۀ متن‌هاست؟ حتماً باید مسییرهای راهیابی این خطا را در متن پیدا کنیم و از همین اول کار، نکات املا و ریزه‌کاری‌های فاصله‌گذاری در فضای دیجیتال را با هم تمرین کنیم. راستی، متوجه شدید که در جملۀ قبل یک غلط تایپی خودش را جا کرده است؟ برگردید و باز بخوانید و پیدایش کنید. گفتم چاره‌ای نیست، باید یکدست و حرفه‌ای عمل کنیم. مثلاً بدانیم که برای نوشتن حروف و کلمه‌ها، کجا فاصله بگذاریم و کجا نیم‌فاصله و اینکه فاصله‌ها را برای نشانه‌ها و اعداد چگونه تنظیم کنیم. اصلاً تاریخ و ساعت را چگونه بنویسیم و در نوشتن عددها، کجا به رقم بنویسیم و کجا به حروف. همچنین از چه قلم‌هایی (فونت‌هایی) و از چه صفحه‌کلیدی استفاده کنیم تا کار راحت‌تر باشد و متن آراسته‌تر.
شناخت و بررسی کتابچۀ دستور خط فارسی، مصوب فرهنگستان زبان و ادب فارسی و به‌کارگیری آن و ابزارهای مرتبط با آن، راهنمای بعدی ما برای یکدستی بیشتر است.
آشنایی با دانش نشانه‌گذاری دستور کار بعدی ماست. می‌آموزیم که چرا از نشانه‌ها باید بهره ببریم و اینکه نقطه، کاما، نقطه‌کاما و بقیۀ نشانه‌ها چه هستند و چه می‌کنند. همین جا یاد می‌گیریم که در خواندن جمله‌ها هرجا نفس کم آوردیم، لزوماً نباید کاما بگذاریم، بلکه این نشانه معنایی دارد و کاربردی ویژه. راستی، یاد می‌گیریم که نشانۀ «!» علامت تعجب نیست، علامت عاطفه است و کاربردهای جذابی دارد.
احتمال زیاد شما هم با من هم‌نظر هستید که نباید محتوا را با بیل و فرغون به مخاطب داد. قطعاً باید مقدمه چید و گام‌به‌گام مطلب را بیان کرد و سیر منطقی بیان بحث را در نظر گرفت و انسجامی را در متن پدید آورد. این‌ها همه، همان ساختاربندی و لایه‌بندی متن است و ویراستار باید بداند که این‌ها چیست و چگونه باید متن را لایه‌بندی کند.
راستی تاکنون از خودتان پرسیده‌اید: صاحب‌اثر از کجا بفهمد که تغییرات ما در فایل چه و در کجا بوده است؟ می‌توان کاری کرد که تغییرات اساسی در متن دیده شود؟ اگر ویراستار تغییر کرد می‌توان تغییرات را به‌صورت تفکیکی ردیابی کرد؟ اگر کسی در فایلی تغییری داد، چگونه می‌توانیم آن تغییرات را ببینیم؟ استایل‌بندی چیست و چه می‌کند؟ اصلاً چگونه فهرست کتاب را بسازیم و لایه‌بندی را به‌صورت خودکار در فهرست به دست آوریم؟ پانوشت و پی‌نوشت را چگونه باید درج کنیم؟ عدد پانوشت و پی‌نوشت را و خط پانوشت را چه کنیم؟ و سؤال‌های کاربردی دیگری ازاین‌دست. پاسخ همۀ این سؤال‌ها را با کمک هم پیدا می‌کنیم و به کار می‌زنیم.
در دنیای جدید، ارجاع‌دهی از نان شب هم برای پژوهشگران واجب‌تر شده است. چه بسا پژوهش‌هایی که بدون ارجاع منتشر یا با ارجاع نادرست منتشر شده‌اند و آبرو و جایگاه پژوهشگر را به باد داده‌اند. دو شیوۀ ارجاع‌دهی بسیار ساده را با هم تمرین می‌کنیم و ریزه‌کاری‌های آن‌ها را می‌آموزیم.
همۀ این مسیر را در ۸ جلسۀ ۲ساعته طی می‌کنیم و اگر لازم بود در گروه تلگرامی کارگاه دربارۀ سؤال‌ها با هم گپ می‌زنیم و مشکل حل‌ناشده باقی نمی‌گذاریم. تا هر زمان هم که مدرس در دسترس باشد پاسخگوی پرسش‌هاست.
راستی این مسیر گام‌های دیگری هم دارد که اگر همت کنیم آن‌ها را هم دوشادوش هم طی خواهیم کرد.
این کارگاه به درد چه کسانی می‌خورد؟
کارگاه ویراستاری و پاکیزه‌نویسی برای همۀ کسانی که نویسنده هستند یا با نوشته‌ها سر و کار دارند و پاکیزه‌نویسی مقاله یا یادداشت یا داستان‌شان برایشان اهمیت دارد، یا می‌خواهند یک ویراستار حرفه‌ای باشند، مفید و ضروری است.
سرفصل‌های دوره
- یادگیری نرم‌افزار ورد و اعمال تنظیمات مهم برای ویراستاری
- اصل یکدستی و شیوه‌نامه
- نحوۀ آرایش ظاهر متن
- با غلط‌های تایپی و املایی چه کنیم؟
- نشانه‌گذاری و فاصله‌گذاری
- شناخت و بررسی کتابچۀ دستور خط فارسی
- ساختاربندی و لایه‌بندی متن
- چگونگی ردیابی تغییرات متن
- استایل‌بندی چیست و چه می‌کند؟
- چگونه فهرست کتاب را بسازیم؟
- پانوشت و پی‌نوشت را چگونه باید درج کنیم؟
- شیوۀ ارجاع‌دهی به چه صورت است؟