سید محمد بهشتی، در نشست تخصصی حقوق مالکیت فکری در میراثفرهنگی مطرح کرد:
کشور دارای هنر کیمیاگری، اهمیت حقوق مالکیت معنوی را درک میکند.
لید: با گفتگوهایی که در این حوزه انجام دادم دریافتم زمانی که حقوق مالکیت فکری را به رسمیت نمیشناسیم بیشتر سود میبریم و اگر آن را به رسمیت بشناسیم هزینههایمان را اضافه کردهایم و اینها حاصل این فکر است که بیشتر مصرفکننده محصولاتی هستیم که کپیرایت بر آنها حاکم است.
اشاره: سید محمد بهشتی، رئیس پژوهشگاه میراثفرهنگی و گردشگری در نشست تخصصی «حقوق مالکیت فکری در میراثفرهنگی» که در خرداد 1397، به همت دفترامور بین الملل و حقوقی پژوهشگاه با همکاری ایکوم ایران برگزار شد به ارائه بحث پرداخت. گزارش این نشست، پیش روی شماست:
بهشتی گفت: طبق تجربهام در 40 سال گذشته یعنی پس از پیروزی انقلاب اسلامی احساس کردم که در عرصههای فرهنگی قانون داریم که از مالکیت فکری دفاع کنیم و خودمان امتناع میکنیم از اینکه مالکیت فکری خصوصاً در عرصههای بینالمللی به رسمیت شناخته شود.
او تصریح کرد: ما هنوز وارد منظومه جهانی قائل به مالکیت فکری در سطح بینالمللی نیستیم.
بهشتی گفت: با گفتگوهایی که در این حوزه انجام دادم دریافتم زمانی که حقوق مالکیت فکری را به رسمیت نمیشناسیم بیشتر سود میبریم و اگر آن را به رسمیت بشناسیم هزینههایمان را اضافه کردهایم و اینها حاصل این فکر است که بیشتر مصرفکننده محصولاتی هستیم که کپیرایت بر آنها حاکم است.
او تصریح کرد: بیشتر مصرفکننده هستیم، نه تولیدکننده و اگر قائل به این حقوق نباشیم راحت و ارزان مصرف میکنیم.
او گفت: شواهد و مثالهای زیادی در این باره وجود دارد؛ چقدر کتابها را بدون آنکه حقوقی برایش بپردازیم ترجمه میکنیم، عرضه میکنیم و… که اگر بخواهیم هزینههای حقوقی آن را بپردازیم قیمت کتاب خیلی بالاتر میرود.
بهشتی با اشاره به اینکه در حوزههای دیگر نیز همینگونه است اظهار کرد: ما خیلی راحت محصولات دیگران را استفاده و بهتر از نمونه خارجیاش کپی میکنیم و گمان میکنیم که بهاینترتیب هزینهها کمتر و سودمان بیشتر است
او با طرح این پرسش که تا کی میتواند اینگونه باشد و روال مصرفکنندگی بر ما حاکم باشد، ادامه داد: اساس این که ما الان مصرفکننده هستیم چیست؟ یعنی ما ذاتاً قادر به تولید نیستیم و تنها میتوانیم مصرف بکنیم؟ یعنی این باور را داریم؟
او در پاسخ گفت: البته در بعضی جاها این باور وجود دارد؛ یعنی فرض بر این است که ما اساساً نمیتوانیم در تولیدات فکری موفقیتهایی داشته باشیم.
ارتزاق از تولید ارزش
بهشتی افزود: تا قبل از سال 1335 که به نظرم دوران بسیار کلیدی در سرنوشت معاصر ایران است، کشوری هستیم که از تولید ارزش ارتزاق میکنیم؛ یعنی چیزی را که وجود ندارد ایجاد میکنیم و به آن ارزش میدهیم.
رئیس پژوهشگاه میراثفرهنگی و گردشگری، مثال روشن این را در عرصه محصولات هنری دانست و افزود: زمانی که هنرمندی یک محصول هنری را تولید میکند که قبلش وجود نداشته، آن اثر دارای ارزش هنری و اقتصادی میشود.
او در ادامه، تولید گلاب قمصر را مثال زد و افزود: در زمان صفویه که خیلی هم دور نیست، دنیا نمیدانست که چگونه میشود از گُل، گلاب تهیه کرد ولی ایرانیان این کار را انجام میدادند.
رئیس پژوهشگاه میراثفرهنگی و گردشگری، با بیان اینکه روزگاری کسی به جز ایرانیان نمیدانست که مخمل را چگونه میبافند زیرا که بافت مخمل بهصورت سهبعدی است و ایرانیان با بافت آن، تولید ارزش میکردند، تصریح کرد: در زمانهای گذشته ایرانیان زعفران، فرش، معماری، کاشی زرینفام و… تولید میکردند که با نگاهی به آنها در مییابیم که همه تولید ارزش بوده است.
بهشتی گفت: آب فراوان نداشتیم که تولید انبوه محصولات کشاورزی کنیم، مراتع گسترده نداشتیم که تولید انبوه محصولات دامی بکنیم بلکه از هر چیز کمی داشتیم و آنچه تولید میکردیم سعی داشتیم همراه با تولید ارزش باشد.
تولیدات یگانه ایران
او با اشاره به تولید انار ساوه، زعفران قائنات و… که در دنیا یگانه است گفت: کجای ایران یک چیزی ندارد که در جهان یگانه نباشد، با نگاهی متوجه میشویم که تمامی تولید ارزش است.
او در ادامه، تولید فولاد جوهری در اصفهان و مفرغ در ایران را نمونههای دیگری بر تولید ارزش در ایران اعلام کرد و گفت: مفرغ در ایران خیلی جلوتر از دنیا تولید میشد بهنحویکه هنوز کسی معدن قلعی که از آن برای تولید مفرغ استفاده میکردند نیافته است.
بهشتی تصریح کرد: زمانی از تولید ارزش ارتزاق میکردیم و این را درک میکردیم که دارایی ما ظرفیتی است که به ما اجازه میدهد تولید ارزش کنیم.
او در ادامه با اشاره به حمله مغولها در سال 621 قمری به شهر کاشان و صدمات زیادی که به این شهر وارد کردند گفت: دو سال بعد از حمله مغولها به کاشان یعنی در سال 623، کاشانیها محراب زرین فامی را ساختند که اکنون درموزه برلین نگهداری میشود.
رئیس پژوهشگاه میراثفرهنگی و گردشگری با بیان اینکه توانایی تولید ارزش باعث شد که کاشانیها بتوانند در طول مدت کوتاهی این اثر ماندگار را از خود بهجای گذارند تصریح کرد: امروز از این امر بهعنوان صنایع خلاق و دانشمحور و در ادبیات ایرانی به کیمیاگری یاد میکنیم.
اهمیت حقوق مالکیت معنوی و هنر کیمیاگری
او تأکید کرد: کشوری که هنرش کیمیاگری بوده اهمیت حقوق مالکیت معنوی را خوب میفهمد.
بهشتی افزود: از سال 35 به بعد، زمانی که درآمد نفتی کشور قابل توجه شد و نفت در چرخه اقتصادی نقش موثری یافت رفته رفته بهموازات این افزایش، تولید ارزش به کار احمقانهای تبدیل شد؛ زیرا وقتی میشد نفت فروخت و پول درآورد چرا تولید ارزش باید کرد؟
بهنحویکه برخی دلسوزانه میگویند بیچاره عشایر، روستاییان، کارگران کارگاههای تولیدی و… چرا باید اینهمه سختی بکشند و اینگونه شروع به تعطیل کردن خلاقیت و این جریان میکنند و به جایی میرسیم که دیگر باور نمیکنیم که دارایی ما توانایی تولید ارزش بوده و فکر میکنیم که تنها باید قراردادهایی با کمپانیهای ماشینسازی ببندیم و خودروهای بیکیفیت تولید کنیم یا محصولات بیکیفیت و با کمیت کشاورزی تولید کنیم.
او گفت: در چنین وضعیتی موضوع مالکیت معنوی مطرح میشود و طبیعی است که خیلی هم جدی گرفته نشود مگر به ما میآید که نسبت به امور غیرمادی و ناملموس مالکیت داشته باشیم که حالا از حقوق مالکیت آن سخن بگوییم یا اصلاً مگر ما ظرفیت تولیدکننده بودن را داریم، ما تنها مصرفکننده بودهایم.
اتفاق مبارکی در حال شکلگیری است
بهشتی با بیان اینکه بهموازات این بحث اتفاق مبارکی در حال شکلگیری است، گفت: امروزه ما با پدیده تکنولوژی روبرو هستیم که با قبلیها متفاوت بود آن هم حوزه آی. تی است.
او با اشاره به اینکه در حوزه آیتی یک جوان 18ساله با یک کامپیوتر معمولی میتواند به جهان وصل شود و بدون محدودیت خیلی کارها بکند افزود: این را با صنعت فولاد، پتروشیمی، خودروسازی و … مقایسه کنید که همگی در حوزه سرمایه، نیروی انسانی آموزش دیده، امکانات، تجهیزات و… مقدمات پیچیدهای میخواهند.
او با مقایسه امروز با بیست سال گذشته و رشد قابل توجه جوانان گفت: علیرغم این تلقی که اساساً نمیتوانیم تولیدکننده باشیم موج بزرگی در حال شکلگیری است و مشاهده میکنیم که اگر این ظرفیت را در اختیار جوانان قرار دهیم چه حرکت سریعی به راه خواهد افتاد.
رئیس پژوهشگاه میراثفرهنگی و گردشگری با اشاره به این نکته که این جوانان از جایی آسیب میبینند که ما نمیتوانیم از حقوقشان دفاع کنیم و با این نظام حقوقی درواقع داریم به اینها میگوییم که تولیدکننده نباشید تصریح کرد: زیرا که هیچ قانونی نیست که از محصول شما دفاع کند و این افراد مجبورند تولیدات خود را در غالب شرکتهای خارجی به ثبت برسانند
او گفت: در این صورت است که شهروند ایرانی برای اینکه کپیرایت محصولش را حفظ کند مجبور میشود در کشورهای خارجی آن را ثبت کند و این یعنی نظام حقوقی ما دارد فریاد میزند که ما از تولیدکنندهای که قرار است تولید ارزش کند هیچ حمایتی نمیکنیم.
بهشتی تصریح کرد: این به آن معنی است که رجوع جامعه ما به صفات کیمیاگری که از قبل داشته مورد حمایت نظام قانونی ما نیست درحالیکه نفت هم همانطور که روزی به اقتصاد ما وارد شد بهزودی از دور خارج شده و در بیست سال آینده نمیتوان به درآمدهای نفتی تکیه کنیم درحالیکه قصد داریم حالاحالاها در این سرزمین زندگی کنیم و این امکانپذیر نیست.
او راهحل این مسئله را رجوع به تولیدکنندگی و تولید ارزش اعلام کرد و گفت: گفتن اینها الان شاید هپروتیات به نظر برسد ولی 10-20 سال دیگر در میابیم که اینها واقعیت هستند ولی ازآنجاکه ما دچار نوعی حجاب در دوره جدید و سوءتفاهم نسبت به خودمان شدهایم درک آن برایمان دشوار است.
رئیس پژوهشگاه میراثفرهنگی و گردشگری گفت: موضوع حقوق مالکیت معنوی، دفاع حقوقی، ایجاد سپرهای حفاظتی از آنچه که میتواند در کشور تولید ارزش باشد و نسلهای جدید به واسطه آن وارد میدان شوند اهمیت فوقالعادهای دارد و اهمیت آن مانند اهمیت نفت و آب در شرایط فعلی است.
او تصریح کرد: فکر نکنیم حقوق مالکیت معنوی در حاشیه مباحث حقوقی است بلکه اهمیت زیادی دارد و موجودیت سرزمین و جامعه ما در گرو این است که وارد مسیر تولید چنین دارایی بشویم و از آن حفاظت کنیم.
مالکیت فکری، خود یک سرمایه است
عرفان منش سرپرست مرکز ملی آموزش حقوق مالکیت فکری وزارت دادگستری، دیگر سخنران این نشست به بیان مبانی نظری حقوق مالکیت پرداخت و گفت: اولین چیزی که در این بحث مطرح است فلسفه مالکیت فکری (ایجاد انگیزش، نوآوری، خلاقیت و تضمینی برای آفرینش فکری) و دومی تکنیک و تقسیمبندیهای موجود در حقوق مالکیت فکری است که در باره هر دو موضوعات زیادی در مقالات، مجلات و فضای اینترنت مطرح شده است.
او در ادامه به کارکردهای مالکیت فکری اشاره کرد و افزود: مالکیت فکری نه بهعنوان یک ابزار ثانویه بلکه بهعنوان یک مفهوم ممتاز اهمیت دارد و آن این است که مالکیت فکری خود یک سرمایه است یعنی در کنار کالا و خدماتی که تولید میشوند دارای ارزش است و همزمان ارزش آن افزایش یا کاهش پیدا میکند.
عرفان منش تصریح کرد: مالکیت فکری یک دارایی است که متعلق به افراد جامعه است و آحاد مردم باید از این دانش و دارایی که در اختیار دارند مطلع باشند.
او در ادامه با طرح مثالهایی در خصوص تولیدات صنعتی و هنری گفت: زمانی که مردم جامعه به این بینش برسند که میتوانند از مالکیت فکری استفاده کنند میتوانند داراییهای مشروع خود را افزایش دهد.
سرپرست مرکز ملی آموزش حقوق مالکیت فکری وزارت دادگستری با اشاره به اینکه مالکیت فکری در بحث گردشگری که سومین صنعت مولد شغل بعد از نفت و خودروسازی مطرح است تصریح کرد: اگر مردم جامعه با مفهوم مالکیت فکری آشنا شوند میتوانند با جذب گردشگری قطبهای گردشگری ایجاد کنند.
او در پایان بر آموزش مالکیت فکری به جامعه تأکید کرد و گفت: مالکیت فکری خود یک سرمایه است که تولید کالای داخلی و سطح خلاقیت را افزایش میدهد و جامعه را از اقتصاد تکمحصولی رهایی میبخشد.
حقوق مالکیت ادبی و هنری در موزهها
زهرا شاکری عضو هیئتعلمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران دیگر سخنران این نشست به بیان مواردی در خصوص حقوق مالکیت ادبی و هنری در موزهها پرداخت و گفت: حقوق مالکیت ادبی و هنری یکی از شاخههای مالکیت فکری است که مالکیت صنعتی دیگر شاخه آن است.
او با بیان اینکه اولین مؤلفه در حقوق مالکیت ادبی و هنری، اثر ادبی و هنری است که مورد حمایت قرار میگیرد تصریح کرد: آثار علمی، کتاب، ترانه، نمایش، موسیقی، نرمافزارها، طرحهای معماری و… از آثار ادبی هنری بهحساب میآیند.
این استاد دانشگاه افزود: در نظام حقوق مالکیت ادبی و هنری با اثر روبرو هستیم، اثری که دارای مؤلف و هنرمندی است که آن را تولید و خلق کرده است و به دلیل این خلق از حقوق انحصاری بهرهمند است و تنها خودش میتواند اجازه استفاده از اثرش را بدهد
شاکری ویژگی حق مالکیت ادبی و هنری که آن را از سایر حقوق مجزا میکند را کوتاهمدت بودن آن دانست و گفت: آثار ادبی و هنری بر خلاف سایر داراییها که افراد مالکیت تام بر آنها دارند در یک دوره خاص مورد حمایت قرار میگیرند.
او تصریح کرد: طبق قوانین آثار هنری تا 50 سال بعد از مرگ هنرمند در ایران حمایت میشوند.
او گفت: تحقیقاتی که در حوزه میراثفرهنگی و مالکیت فکری انجام گرفته نشان میدهد که امروزه در بسیاری از موزههای معروف دنیا کارگروههای تخصصی حقوق مالکیت فکری تشکیل شده و کار سیاستگذاری مالکیت فکری موزهها را انجام میدهند.
او افزود: در این کارگروهها متخصصین طراحی و تدوین مدل قراردادی استاندارد بهمنظور انواع بهرهبرداری از آثار (خرید اثر، اخذ مجوز بهرهبرداری) را انجام میدهند.
شاکری اظهار کرد: تدوین دستورالعمل اجرای حقوق مالکیت فکری موزههای کشور با عنایت به اقتضائات ملی و تجربه سایر کشورها در تمامی کشورها وجود دارد که کارشناسان موزهها باید در زمینه حقوق مالکیت فکری موزهها آموزش ببینند و بتوانند اجرا کنند.
او در پایان، پیشنهاد تقنینی برای تأسیس استثناهای موافق با منافع موزهها و همکاری با پژوهشگاه میراثفرهنگی و گردشگری را مطرح کرد.
منبع: میراث آریا.
