معرفی کتاب چیستی هنر؛ تألیف اسوالد هنفلینگ
اسوالد هنفلینگ Oswald, Hanfling
ترجمه علی رامین
تهران – هرمس
چاپ سوم، 1384
فیلسوفان و منتقدان آثار هنری، در تأمل‌شان نسبت به مقوله‌های هنر، همواره با چند پرسش روبرو هستند که پاسخ این پرسش‌ها به تأمل و تفکر آن‌ها، در نقد، تحلیل، تفسیر و تبیین آثار هنری جهت می‌دهد. پرسش و پاسخ و گفت و گوی در این زمینه، تحت علمی به نام فلسفه هنر جای گرفته است. از آن‌جا که این علم یا این فعالیت، آبشخوری جز فرهنگ غرب ندارد و در ممالک شرقی چندان به آن توجه نشده است برای دریافت و اشراف به این مقوله‌های فرهنگی هنری باید از ترجمه آثار شاخص و برجسته آغاز نمود.
اگر چه ترجمه آثار فلسفه هنر، قدمت چندانی در ایران ندارد اما پس از انقلاب خصوصاً در دو دهه اخیر سرعت قابل توجهی گرفته است. یکی از این ترجمه‌ها کتاب چیستی هنر است.
این کتاب از سه جستار عمده تشکیل یافته است:
جستار اول: تعریف هنر.
نویسنده کتاب معنا و مفهوم هنر را در یک سیر تطوری و تحولی تاریخ، از افلاطون تا معاصران، مورد نقد و بررسی قرار می‌دهد و یک تحلیل نسبتاً جامع از این مقوله ارائه می‌دهد که خواننده را با جغرافیای بحث آشنا می‌سازد و زمینه‌های مطالعه تخصصی را برای او فراهم می‌آورد. وی، سه نظر اصلی و مهم «تعریف هنر» را که در تاریخ هنر، طرح شده است، بیان می کند. و در ذیل هر کدام به معرفی طرفداران و ذکر ویژگی و خصیصه‌های آن می‌پردازد.
آن سه نظر عبارتند از: مکتب بازنمایی (نسخه برداری) که نماینده اصلی این تفکر افلاطون است که بعد از او هم این نظر، در طول تاریخ پیروانی داشته است. در این تعریف گفته‌اند که اثر هنری موضوعی از طبیعت و عالم واقع را باز می‌تاباند یا از آن حکایت می‌کند.
نظریه دیگر، نظریه فرانمایی هنر است که نمایندگان اصلی این جریان فکری کروچه، کالینگوود و تولستوی می‌باشند. در این نظریه هنر وسیله و ابزاری برای بیان و القای عواطف، احساسات، حس‌ها و حالت‌های درونی انسان است.
و اما نظریه سوم، نظریه فرمالیست‌ها است، که این نظریه حاصل تأملات عده‌ای از اندیشمندان روسیه در قرن بیستم است که بعد از آن توسط ادوارد هانسلیک، مؤلف کتاب زیبایی‌های موسیقی و چند نفر دیگر در غرب پی‌گیری شد. در این نظریه تأکید بر فرم هنر است. در واقع آن‌ها بر این باورند که ذات و گوهر هنر را باید در فرم آن یافت. این نظریه یکی از نظریات مهم هنر، در عالم مدرن قلمداد می‌شود.
جستار دوم: ویژگی‌های زیبایی‌شناسی
یکی از مهم‌ترین مسائل هنر، در جهان غرب، مسئله زیبایی‌شناسی است، طرح این مسئله که زیبایی جزء ذات هنر است یا نه؟ یکی از مباحث جنجال‌برانگیز مباحث هنر در دوران مدرن بوده است. برخی بر این باورند که اساساً هنر، تجربه زیباشناختی بشر از هستی است. برخی نیز چون مارسل دوشان می‌گویند: هنر تجربه‌ای است اعم از زیبایی و زشتی، از هستی.
نویسنده کتاب چیستی هنر، زیبایی را از ویژگی‌های هنر می‌داند، او در این جستار به تحلیل و بررسی این مقوله در هنر می‌پردازد. عناوین مباحثی که طرح می‌کند بدین قرار است.
1. زیبایی و تناسب؛ 2. زیبایی و احساس؛ 3. زیبایی و نظریه‌های لبپیت؛ 4. نیروی دستوری داوری‌های زیبایی؛ 5. افول نقش زیبایی؛ 6. برآمدن فرم‌گرایی؛ 7. ویژگی‌های زیبایی شناختی و غیر زیبایی شناختی؛ 8. ویژگی‌های «فرانسوی».
جستار سوم:
در جستار اول و دوم، بحث درباره چیستی هنر بود. به عبارتی، شناخت هنر، یا تأمل در ماهیت و چیستی هنر. و در این فصل، بحث از هستی هنر است. یا تحلیل شأن هستی‌شناسانه هنر می‌باشد. در این جا، سؤال این است که هنر چگونه وجود پیدا می‌کند؟ یعنی آیا هنر در ذهن تحقق پیدا می‌کند یا در عین؟ یا اصلاً وجود هنر، نفس‌الامری است. آیا هنر وجود مادی دارد؟ یا تحقق آن در عالم متافیزیک صورت می‌گیرد؟
نویسنده، در این جستار، هنرها را از لحاظ وجودی به دو گروه تقسیم می‌کند:
1. هنرهای یکتا. 2. هنرهای تکثیری (کثرت‌پذیر) که هر کدام از این گروه‌ها ویژگی هستی شناختی خاص خود را دارند.
وی با مقایسه آثار هنری مختلف، از سمفونی پنج بتهوون گرفته تا نقاشی‌های لئوناردو داوینچی، به جستجوی نحوی وجود و تحقق آن‌ها، در عوالم می‌پردازد.
در کل، عناوین مباحث این جستار از این قرارند.
مقدمه / 1. آیا آثار هنری در ذهن وجود دارند؟ 2. نمونه‌ها و مصداق‌ها؛ 3. موسیقی و مسئله هویت آنی؛ 4. بازآفرینی گذشته؛ 5. هستی‌شناسی نقاشی و مجسمه‌سازی؛ 6. مسئله بدل‌سازی‌ها.
نویسنده کتاب چیستی هنر، در پایان هر جستار، یک کتابنامه مبسوطی هم می‌آورد، که برای خواننده بسیار راهگشا است.
