چند کتاب در لهو، لعب و لغو
امین‌الله امینی
اشاره: عناوینی که برای اثبات حرمت یک فعالیت هنری به کار می‌روند، گاه عناوینی خاص مانند غنا و موسیقی هستند و گاه عناوینی عام نظیر لهو، لعب، لغو، اضلال و افساد. در این نگاشته، امین‌الله امینی، دانشجوی دکتری جامعه المصطفی، تلاش داشته است تا گزارشی از کتاب‌هایی که به واکاوی فقهی این عناوین پرداخته‌اند ارائه کند.
- آلات لهو و موسیقی، محمد سروش محلاتی، میراث اهل‌قلم، 1402ش، 210 ص؛
کتاب آلات لهو و موسیقی، حاصل درس‌گفتارهایی است که محمد سروش محلاتی در نوروز ۱۴۰۱ در بررسی فقهی موضوع موسیقی، آلات لهو و آلات مشترکه، طی سلسله جلسات مجازی به مخاطبان ارائه کرده بود. برخی از فقها، حرمت آلات لهو و موسیقی را از ضروریات دین و خارج از قلمرو اجتهاد شمرده‌اند که انکار آن موجب کفر و خروج از دین است؛ ولی این‌گونه نظرات نمی‌تواند مانع بحث اجتهادی شود و راه تأمل را مسدود کند. این کتاب، نمونه‌ای از این تأملات است که استدلال‌های مختلف قرآنی، روایی و عقلی را مورد بازبینی قرار داده و در اعتبار آنها مداقه کرده است. مباحث این کتاب به‌نوعی ادامه و تکمله‌ای بر کتاب بررسی فقهی آواز و غنا است که پیش‌تر از این نویسنده منتشر شده است.
سرفصل‌های کتاب آلات لهو و موسیقی عبارت‌اند از: مبانی عقلی و قرآنی، حکم عقلی موسیقی، موسیقی غیراخلاقی، بررسی روایات آلات لهو و موسیقی، حکم موسیقی غیرلهوی، نظریه حرمت هرگونه موسیقی، قلمرو حرمت در استفاده از آلات موسیقی، حرمت آلات لهو در ضعف روایات و قوت فتاوا، معنای لهو و ملاک موسیقی لهوی، استفاده از آلات مشترکه، معیار لهوی بودن ابزار و وسائل، حرمت شرعی و حرمت مصلحتی.
- آواز و غنا (بررسی فقهی)، محمد سروش محلاتی، میراث اهل‌قلم، 1401ش، 182ص؛
این کتاب در ۴ فصل، به بررسی حکم غنا از منظر عقل، آیات قرآن و روایات پرداخته است. گفته شده است که در نگاه بسیاری از فقیه‌ها، «غنا» موضوعی است که حکم آن را فقط با روایات می‌توان استنباط کرد، اما این کتاب تلاشی برای تبیین این موضوع باتوجه‌به ۲ منبع مهم‌تر یعنی «عقل» و «قرآن» است؛ چه اینکه در بررسی روایات نیز شرایط تاریخی آنها موردتأمل قرار گرفته است؛ ازاین‌رو در این کتاب، علاوه بر بحث متعارف درباره روایات، جنبه‌های سه‌گانه دیگر نیز مورد کنکاش قرار می‌گیرد. در قرآن کریم چند عنوان وجود دارد که قابل‌انطباق بر موضوع غنا است و باید دربارۀ انطباق آنها بحث کرد؛ زیرا در قرآن، موضوع غنا به‌صراحت نیامده است. مهم‌ترین عناوین فصل‌های این کتاب عبارت‌اند از: حرمت غنا، حکم عقلی یا نقلی؟، عقل خردمندان یا عقل متدینان؟، نگاه عقل‌گرایانه آیت‌الله حائری یزدی، نگاه عقلی آیت‌الله بروجردی، رابطه حکم شرع و حکم عقل، عناوین لغو، لهو و قول الزور، بررسی دلالت آیات، رویکرد روایات: تفسیر، تطبیق یا تأویل؟، مفهوم «لهو» در آیه، رابطه روایات با ظاهر آیه، غنا در روایات، دیدگاه صحابه، تابعین و فقها، نگاه تاریخی و تطور غنا و معیارها در حکم غنا.
- لهوولعب از دیدگاه قرآن و روایات، مهدیه خادم، دانش‌آموز، 1390ش، 352ص؛
موضوع این کتاب، بررسی مسئلة «لهو و لهب» از دیدگاه اسلام است. در نوشتار حاضر، تلاش بر آن است که با بررسی آیات قرآن کریم و روایات معصومین (ع) مفهوم و ماهیت لهوولعب شرح داده شود و مصادیق متعدد آن همچون غنا و موسیقی، اشعار باطل، سخنان بی‌فایده و شوخی، رقص، قمار و شطرنج، و زندگی دنیوی بررسی شود و عوامل گرایش به آنها و نتایج پرداختن به این مسائل تبیین گردد. همچنین نگارنده کوشیده است با بهره‌گیری از کلام وحی و فرمایش‌های گهربار معصومین (ع) راهکارهایی برای اجتناب از امور یاد شده به مخاطب ارائه نماید. به‌طورکلی، می‌توان گفت رویکرد این کتاب، تا حد زیادی ترویجی بوده و کمتر به‌صورت استدلالی فقهی، موضوعات را واکاوی کرده است.
- مصادیق لغو از منظر قرآن و روایات؛ صغری رادان، 1397ش؛
نویسنده کتاب تلاش داشته است تا مصادیق لغو را در آیات و روایات واکاوی کند. نویسنده پس از واژه‌شناسی لغو در کتب لغت، به این نتیجه می‌رسد که لغو اگرچه دارای یک معنا است اما مصادیق متعددی دارد. به باور وی، برخی لغویات در حوزه سخن و گفتار می‌تواند موجب غفلت از یاد خداوند شود: مانند غنا، سوگند لغو، فحش و دشنام یا پرداختن به شوخی‌های بیجا و بیش از اندازه. برخی از مفسران به ارائه نظر مبتنی بر وجود لغویات در حوزة عمل و رفتار که این نیز نتیجه‌ای جز غفلت از یاد خداوند نمی‌تواند داشته باشد پرداخته‌اند، اموری از قبیل: افکار بیهوده و یا بازی‌ها و سرگرمی‌های پوچ و بیهوده، مجالس گناه و… .
این کتاب اگرچه استدلال فقهی به معنای مصطلح را در برندارد اما در موضوعی مانند لغو که کمتر مورد واکاوی قرار گرفته است، گام‌های مهمی از جمله واکاوی دقیق این معنا و مصادیق آن در آیات و روایات را برداشته است که برای پژوهشگر فقه، سودمند خواهد بود.
«مدرسه فقه هنر با همکاری پژوهشگاه فقه معاصر»
