محمدصادق ابراهیمی
اشاره: یکی از روش‌های نمایش زنان مسلمانی که در نقش بانوان بی‌حجاب به ایفای نقش می‌پردازند، استفاده از کلاه‌گیس برای ایشان بوده است. استفاده از کلاه‌گیس البته اختصاص به این مورد نداشته و انگیزه‌های مختلفی برای نمایش بانوان با کلاه‌گیس وجود دارد؛ انگیزه‌هایی از قبیل زیبایی، نمایش عدم التزام به دین، نمایش بانوی غیرمسلمان و… . در اینجا این پرسش مطرح می‌شود که آیا استفاده زنان از کلاه‌گیس، درحالی‌که در معرض دید مردان نامحرم قرار دارند، جایز است یا خیر؟ حجت‌الاسلام محمدصادق ابراهیمی، دانش‌آموخته دکتری جامعه المصطفی، در این گزارش، به بررسی نظرات فقها پیرامون این موضوع پرداخته است.
برخی از فقها گفته‌اند اگر موی وصل شده از موی زن اجنبیه دیگری باشد پوشاندن آن، واجب و نگاه‌کردن به آن حرام است، امّا اگر از موی مرد یا موی حیوان یا الیاف مصنوعی باشد حرام نیست. به قائل این سخن دست نیافتم امّا در کتاب‌های مختلف فقهی مطرح و در بیشتر موارد، مورد انکار قرار گرفته است.
با تتبع در فتاوای فقها چنین استفاده می‌شود که ایشان نسبت به استفاده از کلاه‌گیس برای زن مسلمان در برابر نامحرم، اختلاف‌نظر دارند؛ با این تفاوت که برخی از فقها به‌صورت مطلق گفته‌اند کلاه‌گیس، زینت بوده و لذا حرام است و برخی دیگر فرموده‌اند اگر زینت باشد حرام است. البته برخی از فقها نیز گفته‌اند که کلاه‌گیس، زینت ظاهری است و لذا استفاده از آن حرام نیست.
مرحوم سید یزدی در عروة الوثقی، این فرع را مطرح کرده و چنین فتوا می‌دهد: «ظاهراً پوشاندن مویی که به موی زن وصل می‌شود، واجب و نگاه‌کردن به آن حرام است، اعم از این‌که موی زن باشد یا مرد. امّا وجوب پوشاندن و حرمت نظر به کلاه‌گیسی که از غیر مو ساخته شده و نیز زیورها ـ چنانچه پوست بدن آشکار نباشد ـ مورد اشکال است، هرچند احتیاط حکم می‌کند که پوشانده شوند». [1]
مرحوم سید محمد محقق داماد در توضیح عبارت مرحوم سید یزدی می‌نویسد: «از عبارت استفاده می‌شود که پوشاندن موی وصل شده، همانند موی اصلی، واجب و نگاه به آن، حرام است. نهایت استدلالی که برای آن می‌توان بیان کرد این است که در میان عرب، موی فراوان و بلند گذاشتن در زن‌ها، رایج و محبوب بوده است. به همین دلیل، شعرا در وصف آن، شعر سروده و ستایشش کرده‌اند. در چنین محیطی، وصل کردن موی دیگران و گذاشتن کلاه‌گیس باید رایج بوده، کیفیت آن نیز باید به‌گونه‌ای باشد که بیننده فکر کند موی اصلی و وصل شده یکسان است. آیات وجوب غضّ (حرمت نگاه‌کردن ـ 31 سوره نور) و حرمت ظاهر کردن مو شامل هردو مو (موی اصلی و وصل شده) می‌شود.» [2]
مرحوم آقای خوئی نیز معتقد است به موی وصل شده عنوان «موی اجنبیه» که در روایت موضوع حکم وجوب پوشش و حرمت نظر قرار گرفته است، صادق نیست؛ لذا ادّله حرمت نظر به «مو» از آن قاصر است. البته ممکن است به‌عنوان زینت و زیور حرام باشد. [3]
برخی از فقها گفته‌اند اگر موی وصل شده از موی زن اجنبیه دیگری باشد پوشاندن آن، واجب و نگاه‌کردن به آن حرام است، امّا اگر از موی مرد یا موی حیوان یا الیاف مصنوعی باشد حرام نیست. به قائل این سخن دست نیافتم امّا در کتاب‌های مختلف فقهی مطرح و در بیشتر موارد، مورد انکار قرار گرفته است. به‌عنوان‌مثال، مرحوم محقق داماد، ضمن طرح این فتوا، در تبیین و استدلال به آن می‌نویسد: «استدلالی که ممکن است برای آن بیان شود استصحاب است؛ با این توضیح که: پوشاندن این مو قبلاً (زمانی که موی اجنبیه دیگر بود) واجب و نظر به آن حرام بود؛ لذا استصحاب حکم می‌کند که الآن نیز حرام باشد. سپس از آن پاسخ می‌دهد که استصحاب در اینجا جاری نیست؛ چون استصحاب، اصل است و در جایی کاربرد دارد که اماره‌ای وجود نداشته باشد؛ درحالی‌که در این مورد، سیره قطعیه بر عدم وجوب پوشاندن موی جدا شده داریم. شاهدش این است که در آن زمان نیز موهای کنده شده از موی زنان یا موهایی که تراشیده می‌شد را رها می‌کردند و مأمور نبودند که آنها را مثلاً با دفن کردن بپوشانند. نظایر این را در حج نیز مشاهده می‌کنیم که حلق و تقصیر صورت می‌گیرد امّا دفن واجب نیست.
علاوه بر این، در روایتی آمده است که از امام صادق (ع) در مورد کلاه‌گیس گذاشتن زن‌ها پرسیده شد و امام (ع) فرمودند: اگر از پشم حیوان یا موی خود زن باشد اشکالی ندارد امّا گذاشتن موی زن دیگر، مکروه است. کراهت در این روایت ـ به احتمال زیاد ـ به معنای حرمت نیست بلکه به معنای مصطلح، یعنی اولویت ترک است. در این صورت، شوهر این زن می‌تواند به موی اجنبیه نظر کند که خود دلیلی بر عدم حرمت نظر به موی زن کنده شده از اجنبیه است.» [4]
آیت‌الله اشتهاردی نیز از تفصیل فوق جواب داده است که حرمت نظر به موی زن اجنبیه قبل از کنده‌شدن، از آن باب حرام بود که مصداق نظر به اجنبیه بود، درحالی‌که بعد از انفصال، نظر به اجنبیه نیست. [5]
مراجعه به حواشی و تعلیقات عروه نشان می‌دهد که اکثریت فقها در دائره انظاری که در بالا مورد اشاره قرار گرفت نظر داده‌اند؛ امّا برای روشن‌شدن مطلب، به برخی از این انظار اشاره می‌شود:
- امام خمینی وجوب پوشاندن موی وصل شده و نیز کلاه‌گیس و زیور را احتیاطی می‌داند.
- آیت‌الله گلپایگانی نیز ترک را موافق احتیاط می‌داند، هرچند معتقد است که پوشاندن واجب نیست.
- آیت‌الله خوئی معتقد است اگر جزء زینت به حساب آید ـ هم در مو و هم در کلاه‌گیس و زیور ـ بعید نیست که واجب باشد.
- آیت‌الله مکارم شیرازی معتقد است اگر مصداق زینت باطنی باشد، پوشاندش واجب است. [6]
- آیت‌الله شیخ محمد رضا آل یاسین معتقد است پوشاندن هیچ‌یک واجب نیست.
- آیات سید احمد خوانساری، سید ابو الحسن اصفهانی، حکیم و گلپایگانی، وجوب پوشاندن را مورد تردید و تأمل می‌پندارند، هرچند احتیاط را در ترک می‌دانند. [7]
موسوی اردبیلی: استفاده زن‌ها از کلاه‌گیس‌های معمول مانعی ندارد اما از نامحرم باید پوشانده شود؛ زیرا کلاه‌گیس معمولاً برای زن‌ها نوعی زینت حساب می‌شود و زینت زن باید از نامحرم پوشیده باشد. [8]
آیت‌الله سبحانی: موی مصنوعی انواعی دارد مثل کلاه‌گیس یا کاشتن پیاز مو که حالت طبیعی مو را پیدا می‌کند و گره‌زدن دسته‌هایی از موی مصنوعی به ریشه مو؛ بنابراین مرد محرم نباید سر خود را با کلاه‌گیس و یا گره‌زدن که سر یا قسمتی از آن را در بر می‌گیرد بپوشاند؛ اما اگر پیوند و کاشتن به‌گونه‌ای باشد که جزء بدن خود انسان شود و مانند موی خود انسان رشد و نمو داشته باشد اشکالی ندارد و در صورت ضرورت استفاده از موارد ممنوعه باید کفاره بدهد. [9]
——————————————————————————————–
[1] . العروة الوثقى (للسيد اليزدي)، ج1، ص: 550.
[2] . كتاب الصلاة (للمحقق الداماد)، ج2، ص: 88.
[3] . موسوعة الإمام الخوئي، ج12، ص: 85.
[4] . كتاب الصلاة (للمحقق الداماد)، ج2، ص: 88.
[5] . مدارك العروة (للإشتهاردي)، ج12، ص: 533.
[6] . العروة الوثقى مع التعليقات، ج1، ص: 452.
[7] . العروة الوثقى (المحشى)، ج2، ص: 317 ـ 318.
[8] . موسوی اردبیلی، توضیح المسائل، مسأله:3026.
[9] . سبحانی، مناسک حج، مسأله: 390.
