سیری در نمونه‌های برگزیده‌ی ادبیات جنگی جهان و ایران؛ بخش سوم
حتی اگر منظومه‌های حماسی قدیمی انگلیسی مانند «دلاوران میز گرد» را نادیده بگیریم و از سوی دیگر، تاریخ پر از جنگ‌ها و ستیزهای بریتانیای مستعمره دار را که موجب خلق نمونه‌های فراوانی از ادبیات جنگ شدند در نظر نگیریم، از میان دیگر کشورهای انگلیسی زبان، صرفا نگاهی به تاریخ ادبیات ایالات متحده امریکا آشکار می‌کند که با چه انبوهی از آثار رو به رو هستیم. از یاد نبریم که به علل رویدادهای گوناگون در تاریخ این کشور، برای نمونه درگیری مهاجران اروپایی با سرخ‌پوستان، جنگ استقلال علیه انگلیسی‌ها، جنگ علیه اسپانیایی‌ها، جنگ شمال و جنوب و … امریکاییان بیش از اروپاییان جنگ‌های شهری و خانگی را تجربه کرده‌اند؛ و این در ادبیات آنان نیز بازتاب داشته است.
اساساً یکی از نخستین مضامین نویسندگان مهاجر به امریکا جنگ با سرخ‌پوستان است؛ تا جایی که فقط خود «جیمز فنیمور کوپر» ده‌ها رمان در این باره نگاشته است که در میان آن‌ها «آخرین موهیکان‌ها» سخت معروف است. یا پیش از او، جان اسمیت که شرح اسارتش در نزد سرخ‌پوست‌ها عملاً به پیدایش اسطوره‌ای به نام پوکوهانتس منجر شد، قابل ذکر است. همچنین هیو هنری براکنریچ با رمان «شوالیه گری مدرن» و واشنگتن ایروینگ با «وقایع‌نامه فتح غرناطه» به موضوع جنگ می‌پردازند. هرمان ملویل نیز در «بیلی باد» و مارک تواین در «خاطرات شخصی ژاندارک» گوشه‌ی چشمی به این مضمون نشان می‌دهند.
مهم‌تر از همه آنان استیفن کرین و رمان «نشان سرخ دلیری» را باید نام برد که به حق یکی از شاهکارهای مسلم ادبیات جنگی در جهان است و صحنه‌های تکان دهنده‌ای از جنگ داخلی امریکا را به تصویر می‌کشد. امبروز بیرس نیز با تکیه بر تجارب جنگی خود داستان‌های جنگی موفق متعددی نوشت. در میان آثاری با ارزش ادبی متوسط اما شهرت چشمگیر می‌توان به «بربادرفته» اثر مارگارت میچل و یا «بن هور» اثر لوئیس والاس اشاره کرد.
از این رو با توجه به بلندای این زنجیره ما فقط به نویسندگان و آثار معاصر امریکایی و انگلیسی اشاره می‌کنیم و از نمونه‌های مربوط به پیش از جنگ جهانی اول و نیز قرون گذشته چشم‌پوشی می‌کنیم. دیگر این‌که می‌کوشیم از ذکر آثار کم ارزش و حتی متوسط خودداری و تنها به بهترین‌ها اشاره کنیم.
به درستی گفته‌اند که بهترین آثار ادبیات جنگ انگلیسی زبان پس از جنگ جهانی اول پدید آمد. ما نیز از همین مبدا می‌آغازیم. شاید درخشان‌ترین نامی که در این حوزه بی‌درنگ به چشم می‌آید، همینگوی باشد. همینگوی که تجربه‌ی حضور در جنگ جهانی اول، جنگ داخلی اسپانیا و جنگ جهانی دوم را نیز داشت، آثار متعددی با مضمون جنگ نوشت. «وداع با اسلحه» او گزارشی است از جنگ در ایتالیا و «ناقوس‌ها برای که به صدا در می‌آیند» رمانی درباره جنگ داخلی اسپانیا است.
گفته می‌شود «ناقوس‌ها برای که به صدا درمی‌آیند» بهترین گزارش داستانی از جنگ داخلی اسپانیاست که به زبان انگلیسی نوشته شده است. همینگوی با این‌که خود نیز در این نبردها شرکت داشته، از وسوسه نوشتن اثری تبلیغی به نفع جمهوری‌خواهان رسته و اثری پیچیده و هنری به وجود آورده است. این اثر به رغم این‌که در بحبوحه‌ی جنگ جهانی دوم منتشر شد، فقط در خود امریکا 360000 نسخه به فروش رفت. همینگوی همچنین در اثر دیگری به نام «ستون پنجم» به جنگ داخلی اسپانیا بر می‌گردد.
درباره جنگ داخلی اسپانیا نویسندگان انگلیسی زبان دیگری نیز آثاری آفریده‌اند که از جمله معروف‌ترین آنان می‌توان به جورج ارول و کتاب «درود بر کاتالونیا» اشاره کرد.
ارول نیز مانند همینگوی در جنگ داخلی اسپانیا شرکت داشت و این اثر او گونه‌ای خاطره‌نگاری از کاتالونیای اسپانیاست.
جان دوس پاسوس یکی از معروف‌ترین نویسندگان «نسل گمشده امریکا» در سه گانه ارزشمند خود یو.اس. ای. و نیز در رمان «سه سرباز» مضمون جنگ را به بررسی می‌گذارد. ادوارد فیتس جرالد نیز رمان «شب لطیف است» را می‌نویسد که حتی برخی منتقدین آن را مهم‌تر از «گتسبی بزرگ» شمرده‌اند. او در این اثر بهترین گزارش را از جنگ‌های معروف به «جنگ‌های سنگری» ارائه داده است. شگفت آن که او نیز به مانند استیفن کرین در جنگ حضور نداشت. گرترود استاین بانوی ادیب امریکایی که نفوذ فراوانی بر نویسندگان جدی کشورش داشت، در رمان «جنگ‌هایی که دیده‌ام»، سقوط، اشغال و آزادی فرانسه و پاریس را به تصویر می‌کشد.
هوارد فاست نیز که بیشتر به دلیل رمان «اسپارتاکوس» معروف است، رمان‌هایی از جمله «دو دره»، «همشهری تام پین»، «شکست ناپذیر»، «آخرین مرز»، «راه آزادی» و … دارد که عمدتا درباره جنگ انفصال علیه انگلستان و نیز جنگ داخلی امریکاست. همچنین رمان دیگر او «صبح آوریل» به موضوع جنگ استقلال امریکا مربوط می‌شود.
کرنلیوس رایان در رمان «روزهای بلند باد» واقعه‌ی تاریخی حمله به نورماندی را روایت می‌کند.
نورمن میلر که «برهنه‌ها و مرده‌های» او را بهترین رمان امریکایی درباره جنگ دانسته‌اند، در اثر دیگری به نام «لشکریان شب» اقدامات مخالفان جنگ ویتنام را روایت می‌کند. پس از «برهنه‌ها و مرده‌ها»، «ماده 22» اثر جوزف هلر که یکی از نخستین رمان‌های پست مدرن ادبیات امریکایی است، نام و آوازه بزرگی برای خود کسب کرده است.
از دیگر نویسندگانی که به جنگ جهانی دوم پرداخته‌اند از ایروین شاو نیز می‌توان نام برد. او چندین رمان درباره این واقعه تاریخی به رشته تحریر درآورد. جان استاین بک نیز که از برندگان نوبل ادبی است، در رمان «ماه پنهان» است مقاومت مردم نروژ علیه اشغالگران آلمانی را به تصویر می‌کشد و بابت این امر نشان افتخار را از کشور نروژ دریافت می‌کند. رابرت پن وارن در رمان‌های «دست فرشتگان» (1955) و «صحرا» (1961) مضمون جنگ داخلی امریکا را برمی‌گزیند.
پرل باک نویسنده امریکایی ساکن چین چندین رمان با مضامین جنگی می‌نگارد که عمدتاً درباره چین است. در رمان «اهریمن پیر»، داستان پیرزنی روایت می‌شود که با باز کردن دریچه سد رود زرد، به جنگ اشغالگران ژاپنی می‌رود.
بل پیر در رمان «پل رودخانه کوای» به رغم نگاه جانب‌دارانه خود، گوشه‌هایی از جنگ جهانی دوم را به تصویر می‌کشد.
جان هرسی نیز که رمان مستند و تکان دهنده «هیروشیما» موجب شهرت او شد، در رمان دیگرش «دیوار ویران‌سازی» محله یهودیان به دست نازی‌ها را دستمایه‌ای برای نگارش اثری در رثای مقاومت علیه فاشیسم می‌کند.
«رنگین کمان قوه جاذبه» اثر توماس پینچون هر چند دارای صحنه‌هایی مشمئزکننده و تهوع‌آور از جنگ است – که گاه آدمی را به یاد «سدوم و گومورای پازولینی» می‌اندازد- از سوی آنتونی بورجس «خاتم الکتاب همه کتاب‌های جنگی» نام می‌گیرد.
افزون بر جورج ارول که از او نام بردیم، بسیاری نویسندگان بریتانیایی دیگر نیز در حوزه ادبیات مقاومت اثرآفرین بودند. برای نمونه «تریلوژی بالکان» اثر اولیا منینگ مهم‌ترین اثر بلند داستانی درباره جنگ از نگاه یک زن است که از زمان جنگ جهانی دوم تاکنون نوشته شده است.
نویسنده زن دیگر از کشور انگلستان به نام الیزابت باون به شکل بسیار درخشانی در رمان «گرمای روز»، لندن را در زیر بمباران‌های جنگ جهانی دوم به تصویر می‌کشد. گفته می‌شود هیچ رمانی به موفقیت این رمان نتوانسته است حال و هوای جنگ‌زده لندن را ترسیم کند.
البته در رمان «حرکت گروهی» اثر هنری گرین که همزمان با آغاز جنگ نوشته می‌شود، به شکلی نمادپردازانه و غیرمستقیم فضای جنگی حاکم بر شهرهای غیرنظامی ساخته و پرداخته می‌شود.
در رمان عاشقانه «پایان یک پیوند» اثر گراهام گرین، گرچه مضمون اصلی داستان عشق است؛ اما این عشق تراژیک در لندن جنگ‌زده شکل می‌گیرد و بمباران‌های دشمن به نوعی رقم زننده داستان این اثر است. گراهام گرین در اثر دیگری به نام «امریکایی آرام» به مقاومت مردم ویتنام علیه اشغالگران می‌پردازد؛ هر چند در این رمان نیز مضامین دیگری در کنار مقاومت و پایداری علیه متجاوزان روایت می‌شود.
شون اوکیسی نیز که عضو نهضت مقاومت ایرلند بود، از جمله نویسندگانی است که فضای متفاوتی در آثار خود برمی‌گزیند. اوکیسی در اثر خود به نام «در پوست شیر» به مقاومت جدایی خواهان ایرلندی علیه انگلیسی‌ها اشاره دارد.
در ژانر ادبیات جنگ، گاه آثاری تخیلی نیز نوشته می‌شوند. از جمله برجسته‌ترین نمونه‌های این گونه آثار می‌توان از رمان «ریدلی واکر» اثر راسل هوبان که داستانی تخیلی درباره انگلستان پس از یک جنگ اتمی است و نیز از «پیرمردان در باغ وحش» نوشته انگوس ویلسون که اثری تخیلی درباره حمله اروپای متحد به انگلستان است، نام برد. گفتنی است اثر اخیر با حال و هوایی سوررئال و حتی کافکایی به جنگ فرضی اروپاییان متحد با انگلستان می‌پردازد.
فهرست ما می‌تواند ادامه یابد. اما ما برای پرهیز از به درازا کشیده شدن بحث به این نمونه‌ها اکتفا می‌کنیم با این تذکار که آن چه آمد، مشت نمونه خروار بود.
