تعالی و ترانه – دوم

اما از این‌جا ترانه با یک تغییر پاساژ ناگهانی با ارائه تصویری ناب و نوستالژیک فضایی تازه را پیش روی مخاطب می­گشاید.
فضایی که در آن شاعر را می­بینیم که روی یک صندلی ورشو نشسته یا شاید هم روی زمین دراز کشیده و تنش مشغول خوابی آرام است و از سقف خانه که می­شود تصور کرد خانه‌­ای قدیمی در پامنار یا شاپور است دارد خاطره و ترانه چکه می­کند:
روی صورتم داره خاطره چکه می­کنه
یه ترانه می­شکفه رو خواب آروم تنم
تعبیر چکه کردن خاطره و شکفتن ترانه تعبیری بدیع و بی‌­سابقه است. در این بیت شاعر خاطره را به صورت مایعی می­بیند که در حال چکیدن است. در حالی که پیشینیان عمدتاً این مقوله را از جنس جامدات می­دانسته‌اند. و می­دانیم که چکه کردن از خصوصیات طبیعی مایعات است. فی‌المثل آب، نفت، روغن مایع، نوشابه و… همگی قابلیت چکه‌کردن و چکیدن دارند. به این ترتیب شاعر با خلق خاطراتی مایع ما را به فراسوی مرزهای خیال رهنمون می­شود. در این‌جا باید متذکر این نکته شد که نباید مایع دیدن مفاهیم را بدعتی ناجور یا توهمی مالیخولیایی دانست، چرا که این امر در فرهنگ عامه به شدت شایع و رایج است، به طوری که عوام نیز مفاهیمی نظیر ترس، زهره (به فتح ز) و آبرو را نیز از جمله مایعات می­دانسته و آن‌ها را دارای قابلیت چکیدن و ریختن می­دانسته‌اند.
شکفتن ترانه نیز تصویری ناب و باشکوه است. حتی تصور این نکته که یک ترانه می­تواند شکوفه دهد، میوه تولید کند، و ما میوه‌­های آن را بچینیم و پس از شستن بخوریم انسان را به وجد می­آورد. ضمن آن که ترانه شکفتنی یک معنای نمادین هم دارد. به این ترتیب که ترانه درست مثل دیگر مفاهیم هنری و فرهنگی نوعی حیات مستقل و منتزع از پدیدآورنده‌­اش دارد که حتی بعد از مرگ مولف نیز می­تواند زنده بماند و زندگی کند.
شاعر در این بیت از خواب تنش با صفت آرام یاد می­کند. خواب آرام نقطه مقابل خواب سریع است که صاحبان مشاغل سخت از قبیل خبرنگاران، خلبانان و مجریان تلویزیونی از آن استفاده می­کنند. در مقابل خواب آرام مخصوص کسانی است که مشاغل سهل و ساده‌­ای از قبیل شاعری و ترانه­‌سرایی دارند و شاعر از آن‌جا که شاعر است طبیعی است که خواب تنش خواب آرامی باشد.
در ادامه شاعر بار دیگر متوجه همان کسی می­شود که برای رفتنش آدم باید از خودش هم دل بکند. این‌جا پس از آن‌که مقدار معتنابهی خاطره و ترانه بر صورت و تنش چکه کرده است احساس می­کند که دیگر لازم نیست برای رفتن فرد فوق الاشاره از خودش دل بکند. از همین رو با اعتماد به نفسی که ناشی از شخصیتی والا و خودساخته است از فردی که تا پیش از این تصور می­کرده برای رفتنش باید از خودش هم دل بکند
می­خواهد که برود و وقتی دارد می­رود شب را هم بردارد و با خودش ببرد. ضمن این‌که متهورانه تصمیم می­گیرد خودش هم برود. فقط از فرد مورد نظر می­خواهد که در این رابطه چیزی به ستاره‌­ها نگوید:

شبو وردار و برو ماه بریده نفسش
به ستاره‌­ها نگو رسیده روز رفتنم

شب، ماه و ستاره که در فرهنگ شعر فارسی معنایی استعاری دارند در ارتباط با یکدیگر شبکه تصویری و معنایی شبانه را ایجاد می­کنند. ماه کنایه از صورت محبوب است و در این شعر همان کسی است که برای رفتنش آدم باید از خودش هم دل بکند. شب کنایه از تاریکی است و در مقابل روز قرار دارد و ستاره نیز راهنمای شب است که مسافران صحرا در قدیم با توجه به آن راه را از بیراهه تمییز می­دادند. شاعر در این‌جا با تعریضی شگفت به تمدن تکنولوژیک غربت انسان مدرن را در قالب شبی تاریک روایت می­کند. او متهورانه از زبان یک انسان مدرن و بلکه پست مدرن از مظاهر تمدنی ماقبل مدرن اعلام استغنا می­کند. چرا که انسان مدرن با اتکا به لوازم تکنولوژیک از قبیل رادار و ماهواره دیگر نیازی به توجه به ستاره‌­ها در هنگام سفر احساس نمی­کند. شاعر در این‌جا ماه را موجودی ذی­ حیات در نظر می­گیرد که نفس می­کشد اما بر اثر علت نامعلومی دچار نفس­ تنگی شده تا آن‌جا که نفسش بریده است، اما اشاره­‌ای به نحوه تعامل بین ماه و ستاره‌­ها نمی­کند که البته نیازی به آن نیست.
پایان این شعر نوعی تعالی ­خواهی و تنزه ­طلبی را به مخاطب القا می­کند. درون­مایه این بیت به نسبت خدا با انسان و متعاقب آن نزدیکی خدا به انسان اشاره دارد:

وقت فریاد شب و گریه نور
خودمو صدا زدم خدا شنید

شاعر می­گوید خدا به انسان نزدیک است به طوری که اگر انسان خودش را هم صدا بزند خدا می­شنود. پس چه بهتر که انسان حتی وقتی خودش را هم صدا می­زند به یاد خدا باشد. چه رسد به مواقعی که وقت فریاد شب یا وقت گریه نور است. گریه نور را باید در نسبت با شبکه شبانه بیت قبل معنا کرد. کسی که برای رفتنش آدم باید از خودش هم دل بکند، شب را با خودش نبرده است و ماه همچنان دچار نفس ­تنگی است به طوری که حتی خود شب هم از این جفا به تنگ آمده و نور نیز از این غم می­گرید. فریاد شب و گریه نور اوج غربت و دلتنگی انسان معاصر را در مواجهه با عوالم ناشناخته روایت می­کند. اما در این میان چیزی که می­تواند این غم غربت را تا حدی تسکین دهد پناه بردن به عشق است. عشقی پاک و انسانی که شاعر در بیت بعد جغرافیای آن را ترسیم می­کند:

پر زدم از لب گل تا در عشق
هرکی چشماشو نبست خدا رو دید

جغرافیای عشق انسانی نیست مگر فاصله میان لب گل تا در عشق. و نکته حائز اهمیت این است که شاعر فاصله بین لب گل تا در عشق را که پیاده هم می­توان طی کرد و آن‌ها که رفته‌­اند گزارش کرده‌­اند که پیاده بیش از بیست دقیقه هم طول نمی­کشد با پریدن طی می­کند. و این همان عشق پاک و متعالی است که از زمین فاصله می­گیرد و به آسمان پیوند می­خورد. و از این رهگذر است که بر خلاف نظر برخی علمای کلام انسان حتی خواهد توانست خود خدا را هم مشاهده کند. فقط به این شرط که چشم‌هایش را نبندد. و این اگرچه با مشهورات عرفان شرقی که مشاهده خدا را تنها پس از بستن چشم‌­ها میسر می­داند در تقابل است، اما درست به همین دلیل می­توان این شعر را واضع عرفانی جدید و روزآمد دانست که می­تواند آفاق نامکشوفی را پیش چشم انسان معاصر بگشاید و بسیاری از گره‌­های کور فکری و معنوی او را که از دست عرفان‌های کهنه جا مانده است باز کند. عرفانی که مشاهده خداوند را منوط به عزلت گزینی و چشم بستن بر حیات نمی­کند و در آن می­توان با چشم‌­های کاملاً باز هم خدا را دید و با او احوال‌پرسی کرد.

ادامه ندارد.