حجتالاسلاموالمسلمین سید محمد نجفی یزدی، در گفتگوی اختصاصی با فقه هنر:
در شرایط فعلی، تکخوانی زنان اصلاً نباید از رسانه پخش شود!
لید: در شرایط کنونی که هجمهها و عوامل مفسدهانگیز زیاد است، از رسانه عمومی بههیچوجه نباید آوازخوانی زنان چه بهصورت تکخوانی و چه بهصورت همخوانی پخش شود، بهخاطر اینکه سبب گسترش فساد میشود. الآن که جامعه در معرض شیوع بی بند و باریها قرار دارد، مثل این است که ویروسی خطرناک دارد در جامعه شیوع پیدا میکند. در شرایط شیوع ویروس باید زمینهها را محدود کرد.
اشاره: کافی است فیلم تکخوانی یک زن در محیطی، همهگیر شود یا حتی در تیتراژ یا بخشی از یک فیلم یا سریال محبوب، این تکخوانی صورت پذیرد تا بحث از حکم فقهی تکخوانی زنان دوباره احیا شود. طبق آمار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، در حال حاضر نزدیک به 4 هزار خواننده زن در ایران مشغول به فعالیت هستند؛ امری که اهمیت تکخوانی زنان را دوچندان میسازد. حجتالاسلام والمسلمین سید محمد نجفی یزدی اما معتقد است آنچه حرام است، غنا است و تفاوتی بین زن و مرد در این حکم وجود ندارد. او البته در شرایط فعلی، انتشار تکخوانی زنان از رسانه را بههیچوجه مشروع نمیداند. مشروح گفتگوی اختصاصی فقه هنر با این استاد درس خارج فقه و اصول حوزه علمیه قم، در پی میآید:
فقه هنر: آیا آوازخوانی زنان، فینفسه، موضوع حرمت است؟ آیا موضوع این حکم، آوازخوانی زن است یا آوازخوانی زن نامحرم؟
نجفی یزدی: آنچه از ادله به دست میآید حرمت نفس آوازهخوانی غنائی است و فرقی بین و زن و مرد هم ندارد. مطلق آوازخوانی غنایی حرام است؛ اما اگر آواز بهگونهای باشد که غناء بر آن صدق نکند در این صورت از عنوان غناء خارج میشود و طبیعتاً حکم حرمت نیز بر آن جاری نخواهد بود مگر اینکه تالی فاسدی در پی داشته باشد و ازاینجهت نیز فرقی بین محارم و غیر محارم نیست؛ یعنی تفاوتی ندارد که شنوندگان محارم یا باشد یا غیر محارم. البته در مورد غیر محارم احتمال مفسدهانگیزی، بیشتر است که در این صورت، حرمت آوازخوانی زن چه بهصورت تکخوانی باشد و یا بهصورت همخوانی، به حکم ثانوی خواهد بود نه از باب اینکه مصداق غناء است؛ ولی اگر مفسدهای در کار نباشد که معمولاً اینگونه نیست، اشکالی ندارد.
فقه هنر: آیا نهی از آوازخوانی زنان، به جهت نفس این موضوع است یا حواشی آن، مانند لباس نامناسب زنان آوازهخوان و اثاره غالبی شهوت در مردان؟
نجفی یزدی: اگر آواز غیرغنائی باشد، موضوع نهی، نفس آوازخوانی نیست؛ بلکه موضوع نهی، مسائل متقارن با آوازخوانی است که موجب ریبه و اثاره شهوت یا زمینه سوءاستفاده و دیگر مفسدههای احتمالی میشود و شامل چگونگی پوشش و لباس نیز میگردد.
فقه هنر: همخوانی زنان، چه تفاوتی با تکخوانی ایشان دارد که بسیاری قائل به حلیّت اولی و حرمت دومی هستند؟
نجفی یزدی: در تکخوانی چون صوت زن بهتنهایی است، در معرض مفسدهانگیزی و تحریک شهوانی است؛ اما در مورد همخوانی، چون صدای زن دیگر قابل تشخیص نیست مفسدهانگیزی ندارد؛ لذا اشکالی ندارد. البته اگر مفاسد احتمالی در مورد همخوانی نیز صدق کند همخوانی نیز حرمت پیدا میکند؛ چون موضوع حرمت، در اینجا نه غنا، بلکه ایجاد مفسده است؛ بنابراین، اگر زنان در مجالس محدود و بدون ایجاد مفسده، آواز غیرغنائی بخواند و نفس جلسه نیز از هر نظر خالی از مفسده بوده و در محیط خوب و مناسب باشد دلیلی بر حرمت آن نداریم؛ چون نه بحث غناء مطرح است و نه بحث مفسده؛ لکن اگر در محیط نامناسب و مجلس شلوغ و وسیع باشد، بر اساس ادله با مشکل مواجه خواهد شد و باید اجتناب شود؛ چون در معرض فساد قرار میگیرد و بهانه میشود برای گسترش فساد؛ یعنی از کارهایی است که ولو حدود و ثغوری برای آن مجلس ایجاد شود اما طبع قضیه بهگونهای است که حدود و ثغور رعایت نمیشود و عوارضی در پی خواهد داشت؛ در این صورت مشمول روایاتی میشود که میفرمایند به حفاظها و لبه پرتگاهها نزدیک نشوید، چون سقوط میکنید. طبق روایات شبهات، حفاظها و پرتگاهها هستند که اگر کسی نزدیک آنها شد، احتمال سقوط او زیاد است و لذا نهی شده است؛ یعنی اگر کسی به شبهات نزدیک شود داخل حرامها میافتد؛ به این لحاظ، حتی همخوانی زنان نیز به صلاح نیست، خصوصاً اینکه در محیطهای شلوغ و باز باشد، چون زمینه گسترش مفاسد متعددی را فراهم میآورد، بهویژه که الآن در زمانی هستیم که زمینههای گناه و بیبندوباری رو به گسترش است؛ لذا حضور زنان در محیطهای مشوب که خطر سوءاستفاده یا مفاسد دیگر را به همراه دارد بایستی مورد منع قرار گیرد؛ بنابراین از انجام کارهایی که فینفسه حرمت شرعی ندارد اما در شرایط خاص مردم را در معرض مفسده قرار میدهد باید اجتناب شود.
این مسئله علاوه بر اینکه ادله شرعی دارد، سیره عقلای عالم نیز هست؛ یعنی در میان عقلای عالم اینگونه است که هرگاه تهدیدات بیشتر شود اعمال محدودیت نیز بیشتر میشود؛ مثلاً در ایام کرونا تمام دنیا محدودیتهای جدّیای را وضع کرد تا تهدیدات به حداقل برسد و هیچ عاقلی نیز با این محدودیتها مخالفت نمیکرد، چون حکم عقل این است که اگر امری انسانها را در معرض تهدید قرار میدهد برای جلوگیری از تهدیدات و مفاسد آن بایستی محدودیت ایجاد کرد نه اینکه زمینه تهدید و مفسده را گسترش داد؛ لذا وقتی جهان در فضایی کرونایی قرار گرفت عقلای عالم نگفتند که مسافرتها و دور همیها را زیاد کنید؛ بلکه محدودیتهایی که سابقه نداشت را وضع کردند تا گسترش مفسده به حداقل برسد. متأسفانه در شرایط کنونی به این مسائل کمتر توجه میشود. در شرایط کنونی از یک سو، عوامل ایجاد مفسده و بیاخلاقی و بیبندوباری فزونی گرفته است و از آن طرف، آقایان به دنبال آزاد کردن ورزشها و حضور بانوان در فضاهایی باز و شلوغ و پر از مفسده بوده و یا به دنبال تکخوانی و همخوانی زنان هستند. کأنّه ما در یک فضای شدید معنوی قرار داریم که جامعه مملو از حس معنوی شده است و میخواهیم با این کارها اندکی به جامعه تنفس بدهیم. این رویه نه شرعی است و نه عقلایی و منطقی.
فقه هنر: آیا اگر همخوانی زنان، به لحاظ اثاره غالبی شهوت در مردان، همان اثر تکخوانی ایشان را داشته باشد، حکم آن نیز حرمت خواهد بود؟ اگر برعکس، تکخوانی زنان، آثاری از قبیل اثاره غالبی شهوت را در پی نداشته باشد، آیا جایز خواهد بود؟
نجفی یزدی: حرکاتی که هنگام خواندن صورت میگیرد، نوعی پوششی که انتخاب میشود، متن اشعاری که میخوانند و امثال اینها، در حکم تأثیر دارد. به این مسئله هم باید توجه شود که این بررسیها را از نظر فنی داریم انجام میدهیم و الا از نظر قانونی نباید اجازه بدهند، چون بحث مصالح و مفاسد است. وقتی میگوییم مفسده دارد دیگر بحث صدا و پوشش و امثال آن نیست؛ بلکه بحث جلوگیری از مفسده است.
از نظر فقهی وقتی به یک مسئله میپردازیم دو گونه معامله میکنیم؛ یک وقت فینفسه به مسئله نگاه میکنیم که ما گاهی تعبیر میکنیم به خلأ؛ گاهی نیز مسئله را نه فینفسه بلکه باتوجهبه شرایط موجود مورد بررسی قرار میدهیم. در شرایط کنونی که هجمهها و عوامل مفسدهانگیز زیاد است، از رسانه عمومی بههیچوجه نباید آوازخوانی زنان چه بهصورت تکخوانی و چه بهصورت همخوانی پخش شود، بهخاطر اینکه سبب گسترش فساد میشود. الآن که جامعه در معرض شیوع بیبند و باریها قرار دارد، مثل این است که ویروسی خطرناک دارد در جامعه شیوع پیدا میکند. در شرایط شیوع ویروس باید زمینهها را محدود کرد.
