دومین «کرسی علمی ترویجی» با عنوان «تبیین مبانی عرفانی مکتب هنر رضوی»، از سلسله نشست های مکتب هنر رضوی از سوی اندیشکده مدرسه اسلامی هنر با همکاری دبیرخانه کنگره بین المللی «مکتب هنر رضوی» روز یکشنبه به تاریخ ۱۷ دی ۱۴۰۲ در مدرسه اسلامی هنر برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی مدرسه اسلامی هنر، در این نشست علمی که جمعی از دانشجویان، هنرجویان و اساتید فلسفه هنر حضور داشتند، ابتدا دکتر مهدی داودآبادی فراهانی عضو هیئت علمی دانشگاه صدا و سیما به عنوان دبیر علمی مقدمه ای را پیرامون تعریف مکتب هنر رضوی و نسبت آن با عرفان نظری وعملی بیان نمود و گستره بحث پیرامون مبانی عرفانی مکتب هنر رضوی را در دو ساحت وجودشناسی و انسان شناسی عرفانی متمرکز دانست.
وی با تاکید بر اینکه مکتب هنر رضوی هرگز در مقابل هنر اسلامی قرار ندارد، بلکه برآمده از هنر اسلامی است، تصریح نمود خاستگاه مکتب هنر رضوی علم فقه، کلم کلام و حتی فلسفه اسلامی نیست و باید مبانی آن را در عرفان جستجو نمود.
در ادامه دکتر امیرجوان آراسته رئیس دانشکده عرفان دانشگاه ادیان و مذاهب، ابتدا مکتب هنر رضوی را برآمده از اصول، مبانی و سبک های مشترکی دانست که در گنجینه با ارزش هنری پیرامون حضرت رضا علیه السلام و مضجع شریف ایشان از سوی هنرمندان شیعه پدید آمده است.
جوان آراسته مباحث خود را در دو ساحت نظری و عملی عرفان اسلامی و پیوند آن با هنر رضوی پیگیری نمود. در ساحت مباحث نظری گفتگو پیرامون مفاهیم مهمی همچون تجلی، عشق، حسن، زیبایی و وجود را ضروری دانستند و خاستگاه زیبایی شناسی و هنر رضوی را همین مسائل اساسی عرفان معرفی نمود.
همچنین در ساحت کاربردی و سایر هنرها نیز یکی از مهمترین منابع هنر رضوی را فتوت نامه ها برشمرد و آیین جوانمردی و فتوت را در تصوف و عرفان، آداب سلوک معنوی و پالایش درونی خواند و آداب راه یابی به آستان هنرورزی را همین روابط فضیلت مدارانه استاد و شگردی تبیین نمود.
رئیس دانشکده عرفان دانشگاه ادیان و مذاهب در ادامه مباحث خود را در دو سطح الف) «مبانی وجود شناسی و خداشناسی در مکتب هنر رضوی» و ب) «مبانی انسان شناسی عرفانی در مکتب هنر رضوی» سامان داد.
در سطح اول به نظریه وحدت شخصیه وجود به یک وجود شخصیِ لایتناهیِ بی کران اشاره نمود که تمام هستی را پرکرده است. این وجود بسیط و نامتناهی در همه مراتب هستی سریان داشته و دیگر موجودات تجلیات و شئون و سایه اویند. این در واقع نمود سیر وحدت به کثرت است که عرفا از تمثیل‌هایی در جهت شرح آن استفاده کرده‌اند. یکی از معروف‌ترین آنها تمثیل صاحب صورت، آینه و صورت نقش بسته در آن است.
دکتر جوان آراسته در توضیح این تمثیل از بیان نورانی امام رضا علیه‌السلام در مناظره با عمران صابی بهره گرفت که از امام رضا علیه‌السلام پرسید آیا خداوند در مخلوقات است یا مخلوقات در اویند؟ حضرت با استفاده از آینه فرمد آیا تو در آینه‌ای یا آینه در تو است. درانتها حضرت نور الهی را سبب رؤیت شخص و آینه هر دو دانست. این حقیقت را در آینه کاری رواقهای حرم مطهر رضوی می توان دید. چنانکه سیر کثرت به وحدت را در گنبد حرم مطهرنیز می توان جستجو نمود.
در سطح انسان شناسی عرفانی مکتب هنر رضوی ایشان همه عالم را چیزی جز تفصیل آدم ندانست و تصریح کرد آدم همان کتاب جامع است. پس، او برای عالم همانند روح برای تن است. بنابراین، انسان روح عالم و عالم تن وی است. با جمع این دو، همه عالم را انسان کبیر گویند و انسان نیز در آن است؛ انسان کامل کانون توجه هنرمندان در مکتب هنر رضوی بوده و گونه های مختلف هنری قابل رهگیری است.
به طور مثال در شعر رضوی که شاعران در سایه سار وجود نازنین حضرت نور هشتم بالیده‌اند و به مدح و ثنای او پرداخته اند، به خوبی قابل مشاهده است. آنانکه به جایگاه ویژه حضرت در هستی عنایت داشته‌اند و انسان کامل را پیش رویشان دیده‌اند و او را ستودهاند، به خوبی این مبانی عرفانی بر قلمشان ظهور و تجلی یافته است.
هُمای شیرازی یکی از این شعرای عارف است که در شعری در مدح امام ثامن ضامن بسیاری از مبانی انسان شناختی عرفانی را به خوبی مطرح کرده و جایگاه انسان کامل را به زیبایی تمام بیان کرده است.
در بخش دوم این نشست علمی دکتر داودآبادی با جمع بندی مطالب ارائه شده توسط دکتر جوان آراسته، از دکتر جندقی خواست تا به نقد دیدگاههای مطرح شده بپردازد.
دکتر جندقی عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب ابتدا به نکات شکلی و روش شناختی پرداخت و بر این مساله تاکید نمود که اگر از حیث صورتبندی مطالب، مباحث پیرامون مبانی انسان شناسی عرفانی در مکتب هنر رضوی قبل از مسائل جهان شناختی قرار گیرد زیبنده‌تر است چه اینکه هنر رضوی از وجود انسان کامل سرچشمه می گیرد و پیرامون ایشان خلق می‌شوند.
در ادامه نیز به پیشینه نظری و ادبیات موجود در این زمینه اشاره کردند که شایسته بود به آثاری مه در این زمینه نگارش یافته توجه جدی می‌شد از جمله آثار خانم دکتر لاله بختیاری میتوانست مورد استفاده قرار گیرد.
دکتر جندقی معتقد بود در مباحث اصلی که دکتر جوان آراسته ارائه کرده‌اند، مباحثی چون فنای افعالی و فنای صفاتی و فنای ذاتی باید مبنای تقسیم بندی مباحث قرار می گرفت.
ضمن آنکه هنر رضوی اگر به عنوان یک مکتب ارائه می‌شود باید قله هنر اسلامی تلقی شود. لذا تجلیات زیبایی شناختی و هنر اسلامی در حد کمال خود در گنجینه هنر رضوی مورد توجه قرار گیرد.
سیر کثرت به وحدت در حرم رضوی و معماری حرم را می‌توان این گونه تبیین نمود که آینه کاری‌ها نور متکثر را به سمت نور مطلق و کانوی که ضریح مطهر باشد سوق می‌دهند و به وحدت می رسند.
در پایان دکتر داودآبادی ضمن جمع‌بندی مباحث از حضور اساتید محترم و شرکت کنندگان در این کرسی علمی ترویجی تشکر نمود و بر استمرار این نشست‌ها تاکید نمود.
